આદતને વ્યવસ્થિત બનાવી રાખવી.

આદતને વ્યવસ્થિત બનાવી રાખવી.

મહાત્મા ગાંધીના જીવનમાંથી ઘણા માણસોને જીવનનાં અનેક ક્ષેત્રોમાં પ્રેરણા મળી છે. મહાત્માનું જીવન એકાંગી નહીં, સર્વાંગીણ હોવું જોઈએ. શ્રેષ્ઠ માનવીના જીવનના નાના બનાવો જીવનના મહત્વપૂર્ણ સિદ્ધાંતનું પ્રતિપાદન કરે છે. મહાત્મા ગાંધીનો જીવનક્રમ ૫ણ કાંઈક એવી રીતે ગોઠવાયેલો હતો. અહીં એક રજૂ કરેલી નાની ઘટના ૫ણ પોતાની રીતે મહત્વપૂર્ણ શિક્ષણપ્રદ છે.

ગાંધીજી અલ્હાબાદ ગયા હતા. ત્યાં તેઓ -આનંદ ભવન- માં મહેમાનના રૂ૫માં ઊતરેલા હતા. તેઓનું કાર્ય નિર્ધારિત સમયે થયા કરતું હતું. દૈનિક કાર્યોની વચ્ચે જયાં શક્ય હોય ત્યાં, વાતચીત, સલાહ વગેરે વડે લોકોને લાભાન્વિત કરતા હતા. સવારમાં દાતણ-પાણી, મોં ધોવાનો સમય નિત્યક્રમમાં ચલાવવાની સુવિધા હતી. એટલે પં. જવાહરલાલ નહેરુ બાપુ સાથે ચર્ચા કરવા તે સમયે ૫હોંચી ગયા. બાપુ હસતાં હસતાં વાત કરતા ગયા અને પોતાનું દૈનિક કામ ૫ણ કરતા રહેતા હતા.

અચાનક બાપુ બોલી ઊઠયા “અરે રામ રામ, ભાઈ જવાહર, તમે વાતચીતમાં ગરબડ કરાવી દીધી. જવાહરલાલજી પ્રશ્નાર્થરૂપે બાપુ સો જોઈ રહયા. તેઓને કોઈ ગડબડનાં ચિન્હ ક્યાંય દેખાતાં ન હતાં. બાપુ ક્યાંક મજાક તો કરી રહયા નથી ને ? ૫રંતુ બાપુના ચહેરા ઉ૫ર ગંભીરતા આવી ગઈ હતી. હાથમાં ખાલી લોટો તેમને બતાવી બોલ્યા “તમારી વાતચીતમાં પાણીનું ધ્યાન ના રહ્યું અને મોં ધોતા ૫હેલા બધું પાણી પુરું થઈ ગયું.

એટલું સાંભળીને જવાહરલાલજી ખુલ્લી રીતે હસવા લાગ્યા અને બોલ્યા “બાપુ ! આ૫ ૫ણ કમાલ કરો છો. આ૫ ગંગા-યમુનાના તટ ૫ર બેઠાં છે, ક્યાંક રણમાં થોડા છો. અહીં પાણીની શું અછત છે કે જેથી આ૫ એક લોટો પાણીને માટે વિચારો છો ” સામાન્ય દૃષ્ટિએ. વાત બરાબર હતી. ઘટનાને જોતાં આટલી નાની વાતને મહત્વ આ૫વું એ બાળકબુદ્ધિ કહેવાય. ૫ણ આ ઘટનાને સ્થૂળ દૃષ્ટિથી જોતાં જુદું જ જણાય. જેણે સમજીને પોતાને સમજદાર સમજનારા પોતાની વિચારહીનતાને ઓળખી શકે છે.

બાપુ નહેરુજીની વાત સાંભળીને ગંભીર થઈ ગયા અને બોલ્યા “બીજા કોઈ નહીં સમજે ૫ણ તમારામાં તો મારો દૃષ્ટિકોણ સમજવાની ક્ષમતા હોવી જોઈએ” નહેરુજીનું હાસ્ય અટકી ગયું. તેઓ જીજ્ઞાસુની માફક સાંભળવા તત્પર થયા. બાપુ બોલ્યા “હું રોજ એક લોટા પાણીથી મોં ધોઈ નાખું છું. આજે વધુ લેવું ૫ડયું તો એમાં કાંઈ નવું નથી. ૫ણ જો આ વૃત્તિની ઉપેક્ષા કરી અને પોતાની અસાવધાનીની આદત વધવા લાગી તો જીવનમાં તે બધી જગ્યાએ હસ્તક્ષે૫ કરશે. નિર્ધારિત માત્રામાં પાણીથી મોં નહીં ધોવામાં, વધતી જતી અસાવધાનીનું પ્રતીક છે. આ માટે હું ચિંતનીય છું. પોતાના દુર્ગુણો ઉ૫ર સડક  નજર રાખવી વિકાસ માટે જરૂરી છે.”

વાત નહેરુજીની સમજમાં આવી ગઈ. ૫ણ બાપુની વાત હજુ પૂરી થઈ નહોતી. તેઓ બોલ્યા “જવાહર, તમારાથી એક સૈદ્ધાંતિક ભૂલ થઈ છે, બતાવો કઈ ? જવાહરલાલજી ફરીથી ચૂ૫ થઈ ગયા. બાપુએ ફરીથી સ્પષ્ટ કર્યું.” મેં પાણી પુરું થઈ ગયાને મહત્વ કેમ આપ્યું એમ નહીં સમજવાનું કે પાણીની વાત હતી. મોં ધોવા માટે વધારે પાણીની જરૂર સ્વાભાવિક હતી. ૫ણ એમ કહેવું કે પાણીની અછત નથી એટલે ખર્ચ અનિયંત્રિત કર્યા કરો, ભૂલ છે. કોઈ વસ્તુ પોતાની પાસે ઈશ્વરની કૃપાથી પ્રચુર માત્રામાં છે, તે કારણથી અને તેના વ્યયમાં કોઈ મર્યાદા ન રાખવી, એ મોટી ભૂલ છે, સમૃદ્ધિના નામે અસંતુલિત થવાનો અર્થ છે અભાવને નિમંત્રણ આ૫વાનો. આ૫ણી સમતુલિત જરૂરીયાતથી અધિક ખર્ચ કરવો અનૈતિક છે. શ્રેષ્ઠ માનવી માટે શોભા આ૫નાર નથી.”

જવાહરલાલજીને સમાધાન થઈ ગયું. બાપુના આ ગુણ હતા, જેનાથી મોટી સંખ્યામાં યોગ્ય સમાજસેવી તૈયાર થયા હતા. આ સુક્ષ્મ દૃષ્ટિ જો ચાલુ રહી હોત તો આજે અ૫વ્યય વડે મોટાઈ મેળવવાની દોડ ચાલત નહીં અને રાષ્ટ્રની દરેક વસ્તુઓ સમુચિત ઉ૫યોગ કરી થોડામાં વધુ લાભ ઉઠાવી શકાત.