૨. હિમાલયમાં પ્રવેશ – ચાંદીના પર્વત. આજે સૂકી ટેકરી ૫૨ ધર્મશાળાના ઉપલા માળની ઓરડીમાં ઊતર્યાં હતા. સામે જ બરફથી છવાયેલી પર્વતની ટોચ દેખાતી હતી. બરફ ઓગળીને ધીરે ધીરે પાણી બની રહ્યું હતું અને ઝરણાના રૂપમાં નીચેની બાજુએ વહી રહ્યું હતું. કેટલોક બરફ પૂરો ઓગળ્યા પહેલાં જ પાણી સાથે ભળી જઈ વહેતો હતો, એટલે દૂરથી જાણે ફીણવાળું દૂધ ઉપરથી આવી રહ્યું હોય એવું લાગતું હતું. દેશ્ય ઘણું જ સુંદર હતું, જેને જોઈને આંખોને ઠંડક થતી હતી. જે ઓરડીમાં મારો ઉતારો હતો ત્યાંથી ત્રીજી ઓરડીમાં બીજા યાત્રાળુઓ ઊતર્યા હતા. એમાં એક છોકરો અને એક છોકરી એમ બે બાળકો પણ હતાં. બંનેની ઉંમર ૧૧-૧૨ વર્ષની હશે. એમનાં માબાપ યાત્રામાં હતાં. આ બાળકોને મજૂરની પીઠ પર ‘કન્ડી’ નામની આ વિસ્તારની પ્રખ્યાત સવારીમાં બેસાડી લાવ્યાં હતાં. બાળકો હસમુખાં અને વાતોડિયાં હતાં. બંનેમાં ચર્ચા થઈ રહી હતી કે સફેદ ચમકતો પર્વત શેનો બનેલો છે ? એમણે ક્યાંક સાંભળ્યું હશે કે પર્વતમાં ધાતુઓની ખાણો હોય છે. બાળકો નિષ્કર્ષ પર આવ્યાં કે પહાડ ચાંદીનો છે. છોકરીને એમાં શંકા થઈ, પણ વિચારી ના શકી કે આ પહાડ ચાંદીનો નથી તો શેનો છે ? પણ એણે એમ વિચાર્યું કે જો પહાડ ચાંદીનો હોય તો કોઈ ને કોઈ વ્યક્તિ એને તોડી તોડીને લઈ જવાનો પ્રયત્ન જરૂર કરે. તે છોકરા સાથે સંમત ન થઈ અને બંને ઝઘડી પડ્યાં. મને આ વિનોદ મનોરંજક લાગ્યો. બાળકો પણ વહાલાં લાગ્યાં. બંનેને બોલાવ્યાં અને સમજાવ્યું કે આ પહાડ પથ્થરનો છે, પરંતુ ઘણી ઊંચાઈ પર હોવાથી તેના પર બરફ જામી ગયો છે. ગરમી પડવાથી આ બરફ ઓગળી જાય છે અને ઠંડી પડતાં પાછો જામી જાય છે. આ બરફ ચળકે છે એટલે આખો પર્વત ચાંદી જેવો દેખાય છે. બાળકોના મનનું સમાધાન થયું, પણ આ સંબંધી ઢગલાબંધ પ્રશ્નો પૂછતાં ગયાં અને એમનાં જ્ઞાનબુદ્ધિના વિકાસ માટે પર્વતની જાણકારી સંબંધિત ઘણી વાતો હું એમને બતાવતો રહ્યો.
વિચારું છું કે બાળપણમાં મનુષ્યની બુદ્ધિ કેટલી અવિકસિત હોય છે કે બરફ જેવી મામૂલી ચીજને ચાંદી જેવી મૂલ્યવાન સમજે છે. મોટી ઉંમરની વ્યક્તિઓ આવું નથી વિચારતી. તે વસ્તુસ્થિતિને ઊંડાણથી વિચારી શકે છે, સમજી શકે છે. જો બાળપણમાં જ આવી સૂઝબૂજ આવી જાય તો વાસ્તવિકતા સમજવામાં બાળકોને કેટલું સરળ પડે !
પણ મારું વિચારવુંય ખોટું જ છે કારણ કે મોટો થઈને ય માનવી સમજદાર ક્યાં બને છે ? જેમ આ બાળકો બરફને ચાંદી સમજતાં હતાં તેવી રીતે ચાંદી કે તાંબાના ટુકડાને, ઇન્દ્રિયોનાં છિદ્રો પર ઉપડી આવતી ચળને, અભિમાનને, તુચ્છ શરીરને મોટી ઉંમરની વ્યક્તિઓ પણ ન જાણે કેટલું બધું મહત્ત્વ આપી દે છે અને એનાથી એટલી બધી આકર્ષિત થાય છે કે તે જીવનલક્ષ્યને ભૂલીને અંધકારમય બનતા જતા ભવિષ્યની પણ પરવા નથી કરતી. બાળકો રમકડાં સાથે રમવામાં કે કાગળની હોડી વહાવવામાં જેટલાં તલ્લીન હોય છે તેનાથી વધુ આપણું મન ક્ષણિક અને સારહીન સાંસારિક આકર્ષણોમાં તલ્લીન થઈ જાય છે. વાંચવું, લખવું, ખાવું, પીવું છોડીને બાળક પતંગ ચગાવવામાં મશગૂલ બને છે ત્યારે આપણે તેને ધમકાવીએ છીએ, પણ આપણને મોટી ઉંમરનાંને કોણ ધમકાવે ? બરફ ચાંદી નથી એ વાત માનવામાં બાળકોના મનનું તો સમાધાન થયું હતું, પણ તૃષ્ણા અને વાસના જીવનલક્ષ્ય નથી એવી આપણી શંકાનું નિવારણ કોણ કરે ?
૧. હિમાલયમાં પ્રવેશ – મૃત્યુ જેવી ભયાનક સાંકડી કેડી.
આજે ઘણા લાંબા અંતર સુધી મુશ્કેલ રસ્તા પર ચાલવું પડ્યું. નીચે ગંગા વહી રહી હતી અને ઉપર પહાડ હતો. પહાડની નીચેના ભાગમાં થઈને ચાલવાની એક સાંકડી પગદંડી હતી. એની પહોળાઈ ભાગ્યે જ ત્રણેક ફૂટ હશે. તેના પર થઈને ચાલવાનું હતું. જો એક પગલું પણ આડુંઅવળું પડે તો નીચે ગર્જના કરતી ગંગાના ઊંડાણમાં જળસમાધિ લેતાં સહેજેય વાર ન લાગે. સહેજ દૂર રહી ચાલીએ તો બીજી બાજુ સેંકડો ફૂટ ઊંચો પર્વત સીધો જ ઊભો હતો, જે પોતાની જગ્યાએથી એક ઈંચ પણ ખસવા તૈયાર ન હતો. સાંકડી પગદંડી પર સાચવીને એક એક ડગલું માંડવું પડતું હતું કારણ કે જીવનમૃત્યુ વચ્ચે એક-દોઢ ફૂટનું જ છેટું હતું.
મોતની બીક કેવી હોય છે તેનો અનુભવ જીવનમાં પહેલી જ વાર થયો. એક પૌરાણિક કથા સાંભળી હતી કે રાજા જનકે શુકદેવજીને પોતે કર્મયોગી છે તે સ્થિતિ સમજાવવા માટે તેલનો છલોછલ ભરેલો વાડકો આપી નગરની ચારે બાજુ પ્રદક્ષિણા કરી આવવા કહ્યું. સાથે જ સૂચના આપી કે જો તેલનું એક પણ ટીપું ઢોળાશે તો તમારું મસ્તક ઉડાવી દેવામાં આવશે. શુકદેવજી મૃત્યુના ડરથી ટીપું તેલ ન ઢોળાય તેનું ધ્યાન રાખી ચાલવા લાગ્યા. આખી પ્રદક્ષિણા પૂરી થતાં સુધી એમણે બીજો કોઈ ખ્યાલ રાખ્યો જ નહિ. તેલ સિવાય કંઈ જોયું જ નહિ. રાજા જનકે કહ્યું, “જેવી રીતે મૃત્યુના ભયથી આપે તેલના ટીપાને ઢોળાવા ન દીધું અને સમગ્ર ધ્યાન તેલના વાડકા પર જ કેન્દ્રિત કર્યું એ જ રીતે મૃત્યુભયને હું સદાય ધ્યાનમાં રાખું છું, જેથી કર્તવ્ય – કર્મમાં આળસ ન થાય અને મગજ પણ ફાલતુ વિચારો કરતું અટકે.’’ આ તથ્યનો સ્પષ્ટ અને વ્યક્તિગત અનુભવ આ સાંકડો રસ્તો પાર કરતાં થયો. અમારી સાથે કેટલાય વટેમાર્ગુ હતા. આમ તો રસ્તામાં બધા ટોળટપ્પાં કરતા, ઠઠ્ઠા મશ્કરી કરતાં ચાલતા હતા, પણ જેવી પેલી સાંકડી કેડી આવી કે બધા ચૂપ થઈ ગયા. વાતચીતના બધા વિષય બંધ થઈ ગયા. ન કોઈને ઘર યાદ આવ્યું કે ન બીજું કશું. મગજ બિલકુલ એકાગ્ર હતું અને પ્રશ્ન ફક્ત એક જ હતો કે આગલું ડગલું ઠીક તો ભરાશે ને ? એક હાથથી પર્વતની ધારને પકડીને ચાલતા હતા. આમ તો એને પકડવાનો કોઈ આધાર ન હતો, તો પણ શરીર કદાચ નીચેની બાજુએ ઝૂકે તો પહાડનો ટેકો કંઈક મદદરૂપ થાય એ આશાએ પહાડની ધાર પકડીને ચાલતા હતા. આ રીતે દોઢ-બે માઇલની આ યાત્રા ઘણી મુશ્કેલીથી પૂરી થઈ. હૃદય હર પળે ધડકતું જ રહ્યું. જીવ બચાવવા કેટલી સાવધાનીની જરૂર છે એ પાઠ પ્રત્યક્ષ રીતે આજે શીખ્યો.
આ વિકટ યાત્રા તો પૂરી થઈ, પણ આવી ઘટના અંગે વિચાર આવે છે કે જ્યારે આપણે મૃત્યુ નજીક છે એવું જોઈએ છીએ ત્યારે ફાલતુ વાતો, મૃગતૃષ્ણાઓ બધું જ ભૂલી જઈએ છીએ. જીવનલક્ષ્યની મારી યાત્રા પણ આ યાત્રા જેવી જ રહી છે. પ્રત્યેક ડગલું જોઈ વિચારીને જ મૂકવું પડે છે. જો એકાદ ડગલું પણ આડુંઅવળું મુકાઈ જાય તો માનવજીવનના મહાન લક્ષ્યથી પતિત થઈને આપણે અધઃપતનની ખાઈમાં પડીએ છીએ. જીવન આપણને વહાલું છે, તો તે વહાલને યથાર્થ ક૨વાનો એક જ માર્ગ છે કે આપણે આવી સાંકડી પગદંડીઓ પર પરીક્ષાના સમયે પ્રત્યેક ડગલું જોઈ વિચારીને ભરીએ, આપણી જાતને ઉગારીને જીવનની પેલે પાર જ્યાંથી શાંતિપૂર્ણ યાત્રા શરૂ થાય છે ત્યાં લઈ જઈએ.
માનવજીવન એટલું જ જવાબદારીભર્યું છે, જેટલું આ ગંગા- તટની સાંકડી પગદંડી પર ચાલનારાનું જીવન. એને હેમખેમ પાર કરીને જ સંતોષનો શ્વાસ લઈ શકીએ અને આશા રાખી શકીએ કે હવે તીર્થદર્શન કરી શકીશું. કર્તવ્યપાલનની પગદંડી આવી જ સાંકડી છે. એમાં લાપરવાહી રાખવાથી જીવનલક્ષ્ય કઈ રીતે પ્રાપ્ત કરી શકીએ ? ધર્મને પહાડની દીવાલ સમજી એને પકડી પકડીને ચાલતાં ચાલતાં આપણે ભયની ઘડીઓમાં ગબડી પડવાથી બચી શકીએ છીએ. સામાન્ય સંજોગોમાં આવી દીવાલનો ટેકો જ આપણા માટે પૂરતો છે. ધર્મની આસ્થા પણ લક્ષ્યપ્રાપ્તિ માટે મુખ્ય ગણાય છે.
સૂનકારના સાથીઓ મારો અજ્ઞાતવાસ અને તપસાધનાનો હેતુ – શ્રીરામ શર્મા આચાર્ય તપમાં અપાર શક્તિ છે. આ જગતમાં સૌથી વધુ શક્તિસંપન્ન તત્ત્વનું મૂળ તપમાં જ સમાયેલું છે. સૂર્ય તપે છે એટલે તે સમસ્ત વિશ્વને જીવન પ્રદાન કરનાર પ્રાણભંડારનો માલિક છે. ઉનાળાના ધોમધખતા તાપથી વાયુમંડળ ગરમ થાય છે ત્યારે જ મંગળકારી વરસાદ થાય છે. સોનું પણ તપીને જ સાચું, તેજસ્વી અને કીમતી બને છે. બધી ધાતુઓ જ્યારે ખાણમાંથી નીકળે છે ત્યારે દૂષિત અને ભેળસેળવાળી તેમ જ કાચી હોય છે, પરંતુ તેમને કેટલીયવાર ભઠ્ઠીમાં તપાવીએ, ઓગાળીએ અને ગાળીએ છીએ ત્યારે જ તે શુદ્ધ અને કીમતી બને છે. કાચી માટીમાંથી બનેલાં રમકડાં કાચાં હોય છે અને સહેજ ટક્કર લાગતાં જ તે તૂટી જાય છે. ભઠ્ઠીમાં તપાવ્યા બાદ તે મજબૂત અને પાકાં, લાલ રંગનાં બને છે. કાચી ઈંટો ભઠ્ઠામાં તપાવ્યા અને પકવ્યા બાદ પથ્થર જેવી કઠણ થઈ જાય છે. મામૂલી કાંકરા પકવ્યા બાદ ચૂનો બને છે, જેના વડે વિશાળ મહેલો બને છે, જે સેંકડો વર્ષ સુધી ઊભા રહી શકે છે.
મામૂલી અબરખને જ્યારે અગ્નિમાં સો વાર તપાવીએ છીએ ત્યારે તેમાંથી ચંદ્રોદય રસ બને છે. કેટલીયવાર અગ્નિમાં બાળ્યા પછી જ ધાતુઓની મૂલ્યવાન ભસ્મ તૈયાર થાય છે, જેના યોગ્ય ઉપયોગથી દુ:ખદાયક રોગોથી મુક્ત થઈ રોગી અને અશક્ત વ્યક્તિઓ પુનર્જીવન મેળવે છે. સામાન્ય રીતે કાચાં અનાજ, શાક, દાળ વગેરે અપાચ્ય અને અરુચિકર હોય છે, તેમ જ સ્વાદિષ્ટ પણ લાગતાં નથી. રાંધવાની ક્રિયામાં ગરમ થયા બાદ જ તે સુપાચ્ય, રુચિકર અને સ્વાદિષ્ટ બને છે. ધોબીની ભઠ્ઠીમાં ઉકાળ્યા બાદ જ મેલાં કપડાં સ્વચ્છ અને ઊજળાં થાય છે. પેટના જઠરાગ્નિ દ્વારા પચાવેલું અનાજ હાડકાં અને લોહીનું રૂપ ધારણ કરી આપણા શરીરનો ભાગ બને છે. જો આ અગ્નિસંસ્કારની, તપવાની ક્રિયા બંધ થાય તો નિશ્ચિતરૂપે વિકાસનો સમગ્ર ક્રમ જ બંધ થઈ જાય.
પ્રકૃતિ તપે છે એટલે સૃષ્ટિની બધી જ સંચાલનવ્યવસ્થા ચાલે છે. જીવ તપે છે એટલે જ એના ગર્ભમાં સુષુપ્ત પડેલાં પુરુષાર્થ, પરાક્રમ, સાહસ, ઉત્સાહ, ઉલ્લાસ, જ્ઞાનવિજ્ઞાન જેવાં રત્નોની હારમાળા સ્ફૂરે છે. માતા પોતાના અંડકોષ અને ગર્ભને શરીરની ગરમીથી પકવી બાળકને જન્મ આપે છે. જે વ્યક્તિઓએ સુષુપ્તાવસ્થામાંથી આસમાને પહોંચવાની, ખાવા-સૂવા કરતાં કંઈક નવું અને વધારે કરવાની ઇચ્છા રાખી છે તે બધાંએ તપ કરવું જ પડ્યું છે. સંસારમાં અનેક પુરુષાર્થી, પરાક્રમી અને ઇતિહાસનાં પાનાં પર સુવર્ણાક્ષરે અંકિત થયેલા મહાપુરુષોએ કોઈ ને કોઈ રૂપે તપ કરવાં જ પડ્યાં છે. ખેડૂત, વિદ્યાર્થી, મજૂર, વૈજ્ઞાનિક, નેતા, વિદ્વાન, ઉદ્યોગપતિ, કારીગર વગેરેમાં એ લોકો જ સફળ થયા છે, જેમણે કઠોર પરિશ્રમ અને કઠોર તપસ્યાની નીતિ અપનાવી છે. જો એ લોકો આળસ, પ્રમાદ, શિથિલતા તેમ જ વિલાસમાં પડ્યા રહ્યા હોત તો સિદ્ધિઓના શિખરે ન પહોંચ્યા હોત.
બધા પ્રકારના પુરુષાર્થોમાં આધ્યાત્મિક પુરુષાર્થનું મહત્ત્વ સૌથી વધારે છે. જે રીતે સામાન્ય સંપત્તિ કરતાં આધ્યાત્મિક સંપત્તિ વધુ મહત્ત્વની છે તે જ રીતે આધ્યાત્મિક પુરુષાર્થનું મહત્ત્વ વધારે છે. ધન, બુદ્ધિ, બળ વગેરેના આધારે કેટલીય વ્યક્તિઓ ઉન્નતિ કરી સુખી તેમ જ પ્રતિષ્ઠિત બની છે, પરંતુ જેમણે આધ્યાત્મિક બળ મેળવ્યું છે એમણે પેલી વ્યક્તિઓ કરતાં કંઈ કેટલુંય વધારે પ્રાપ્ત કર્યું છે. પિત્તળ તેમ જ સોનામાં તથા કાચ અને રત્નમાં જે અંતર છે તે જ અંતર સાંસારિક સંપત્તિ અને આધ્યાત્મિક સંપત્તિ વચ્ચે છે. આ સંસારમાં ધનવાન, શેઠ, અમીર, ઉમરાવ, ગુણવાન, વૈજ્ઞાનિક તથા કલાકાર ઘણા છે, પણ એમની સરખામણી જેમણે સમગ્ર સંસારના હિતને ધ્યાનમાં લીધું છે એવા આધ્યાત્મિક પુરુષાર્થીઓ સાથે ન થઈ શકે. પ્રાચીનકાળમાં પણ બધા સમજુ લોકો, રાજાઓ વગેરે પોતાના બાળકોને તેજસ્વી બનાવવા કઠોર સાધના માટે નાની ઉંમરમાં જ ઋષિઓના આશ્રમોમાં, ગુરુકુળોમાં મોકલી દેતા, જેથી એ બાળકો મોટા થઈને મહાપુરુષોની હરોળમાં આવે.
સંસારમાં જે જે મહાન કાર્યોસિદ્ધ થયાં છે તેની પાછળ તપશ્ચર્યાની તાકાત ચોક્કસપણે રહેલી છે. આપણો દેશ દેવતાઓ અને નવરત્નોનો દેશ રહ્યો છે. આ ભારતભૂમિ સ્વર્ગથી પણ મહાન ગણાય છે. જ્ઞાન, પરાક્રમ અને સંપત્તિની દૃષ્ટિથી આ દેશ અનાદિકાળથી વિશ્વનો મુગટમણિ રહ્યો છે. ઉન્નતિના શિખરે પહોંચવાનું કારણ અહીંના લોકોની પ્રચંડ તપશ્ચર્યા જ છે. આળસુ, વિલાસી, સ્વાર્થી અને લોભી લોકોને અહીં સદાય તિરસ્કાર જ મળ્યો છે. તપશક્તિની મહત્તાને અહીંના લોકોએ ઓળખી અને તે મુજબ કરવાની તત્પરતા બતાવી ત્યારે જ આ ભારત દેશને જગદ્ગુરુઓ, ચક્રવર્તી શાસકો અને સંપત્તિ મેળવવાનું માન મળ્યું.
આપણા ભૂતકાળના ઇતિહાસ પર નજર કરતાં એ સ્પષ્ટ જણાઈ આવે છે કે ભારતનો બહુમુખી વિકાસ તપશ્ચર્યા પર જ આધારિત રહ્યો છે. સૃષ્ટિના સર્જનહાર બ્રહ્માજીએ સૃષ્ટિનિર્માણ પહેલાં વિષ્ણુ ભગવાનની નાભિમાંથી નીકળેલ કમળ પર આસન જમાવી સેંકડો વર્ષ મા ગાયત્રીની ઉપાસનાના આધારે તપ આદર્યાં ત્યારે જ તેમને સૃષ્ટિનિર્માણ અને જ્ઞાનવિજ્ઞાન ઉત્પન્ન કરવાની શક્તિ મળી. માનવધર્મના ભગવાન મનુએ પોતાની રાણી શતરૂપા સાથે પ્રચંડ તપ આદર્યા બાદ જ પોતાની મહત્ત્વની જવાબદારી પૂરી કરી હતી. ભગવાન શંકર સ્વયં તપરૂપ હતા. એમનું કર્તવ્ય શરૂઆતથી જ તપસાધનાનું રહ્યું. શેષનાગે તપોબળથી જ આ પૃથ્વીને પોતાના માથા પર ઉઠાવી છે. સાત ઋષિઓએ આ માર્ગે જ લાંબા સમય સુધી કર્તવ્યશીલ રહીને એવી સિદ્ધિ મેળવી, જેથી એમનાં નામ સદાયને માટે અજરઅમર થઈ ગયાં. દેવતાઓના ગુરુ બૃહસ્પતિ અને દૈત્યોના ગુરુ શુક્રાચાર્ય પોતપોતાના શિષ્યોના કલ્યાણાર્થે તપસાધનાના આધારે જ માર્ગદર્શન આપી રહ્યા હતા.
નવી સૃષ્ટિ રચનાર વિશ્વામિત્ર અને રઘુવંશના રાજાઓને પેઢીઓ સુધી માર્ગદર્શન આપનાર વશિષ્ઠ ઋષિની ક્ષમતા સાધના અને તપમાં જ સમાયેલી હતી. એકવાર રાજા વિશ્વામિત્ર વનમાં પોતાની સેના લઈને ગયા ત્યારે પોતાની પાસે કંઈ ન હોવા છતાં વશિષ્ઠજીએ સમગ્ર સેનાની રહેવાજમવાની આગતાસ્વાગતા કરી, તો વિશ્વામિત્ર આશ્ચર્યચકિત થયા. કંઈક વાંધો પડતાં શસ્ત્રહીન વશિષ્ઠજી અને વિશાળ સેનાધારી
વિશ્વામિત્રને ઝઘડો થયો. ભયંકર યુદ્ધ થયું, પરંતુ અંતે રાજા વિશ્વામિત્રે જ પરાજિત થવું પડ્યું. એમણે ‘ધિક્ બલમ્ ક્ષત્રિય બલમ્ બ્રહ્મ તેજો બલમ્ બલમ્’ની ઘોષણા કરી રાજપાટ છોડી દીધાં અને શક્તિની આરાધના માટે પોતાનું શેષ જીવન સમર્પિત કરી દીધું.
ભગીરથ રાજાના નર્કમાં પડી રહેલા પૂર્વજોના ઉદ્ધાર માટે તેમ જ તરસી ધરતીને તૃપ્ત કરવા, જનસમાજના કલ્યાણ માટે ગંગાવતરણની આવશ્યકતા હતી. આ મહાન હેતુ પૂર્ણ કરવા લૌકિક પુરુષાર્થની નહિ, પણ તપશક્તિની જરૂર હતી. ભગીરથ રાજા કઠોર તપસ્યા કરવા વનમાં ગયા અને પોતાની સાધનાથી ગંગાજીને પ્રભાવિત કરીને તેમને પૃથ્વી પર અવતરવા અને શિવજીને તેમની જટામાં ગંગાજીને ઝીલવા તૈયાર કર્યા. આવું કામ સહેલાઈથી થતું નથી. તપશક્તિએ જ આવું ભગીરથ કાર્ય શક્ય બનાવ્યું છે.
ચ્યવન ઋષિ ઘણાં વર્ષોથી એવું કઠોર તપ કરી રહ્યા હતા કે એમના આખા શરીર પર ઊધઈએ રાફડો બનાવ્યો. ઋષિનું આખું શરીર માટીના ઢગલા જેવું થઈ ગયું. રાજકુમારી સુકન્યાએ ઢગલાનાં છિદ્રોમાં બે ચમકતી ચીજો જોઈ તેમાં કાંટા ભોંકી દીધા. આ ચમકદાર ચીજો તો ચ્યવન ઋષિની આંખો હતી. ચ્યવન ઋષિએ પોતાની અંદર રહેલાં સુષુપ્ત કેન્દ્રોને જાગૃત કરી, પરમાત્માના અખૂટ ભંડારમાંથી પોતે કંઈક મેળવવા લાયક બને તે માટે આવું તપ કરેલું.
શુકદેવજી જન્મથી જ સાધનામાં વ્યસ્ત રહ્યા. તેઓ એવું માનતા કે માનવજીવનનો સદુપયોગ તૃષ્ણાજન્ય પ્રલોભનો તેમ જ મન બહેકાવતી બાબતોને દૂરથી જ નમસ્કાર કરી બ્રહ્મજ્ઞાન અને બ્રહ્મતત્ત્વ જેવા આધ્યાત્મિક હેતુઓ માટે જ કરવો જોઈએ.
સાધારણ રાજકુમારની જેમ ધ્રુવે જો મોજમજાનું જીવન વિતાવ્યું હોત તો તે તપસ્વી બ્રહ્માંડનું કેન્દ્રબિંદુ ‘ધ્રુવ તારો’ બની પોતાની જાતને અમર બનાવી શક્યા ન હોત. તપસ્વી જીવનમાં એમને એવું રાજપાટ મળ્યું કે પિતાની દયાકૃપાથી પણ આવડું મોટું રાજ્ય ન મળ્યું હોત. ધરતી પર વેરાઈ ગયેલા અન્નકણો વીણી પોતાનો નિર્વાહ કરનાર કણાદ ઋષિ, વડના દૂધ પર નિર્વાહ કરનાર વાલ્મીકિ ઋષિ વગેરે ભૌતિક ભોગવિલાસથી વંચિત તો રહ્યા, પણ તેના બદલામાં તેમને જે કંઈ મળ્યું તે મહાન સંપત્તિ કરતાં સહેજેય ઊતરતું ન હતું.
ભગવાન બુદ્ધ અને ભગવાન મહાવીરે એ સમયના લોકોની દુર્ગતિ દૂર કરવા પોતાની તપસ્યાનો બ્રહ્માસ્ત્રના રૂપમાં ઉપયોગ કર્યો. વ્યાપક હિંસા અને આસુરી વાતાવરણને દયા અને અહિંસામાં ફેરવી નાખ્યું. દુષ્ટતાને હઠાવવા દંડ, દમન અને અસ્ત્રશસ્ત્રનો કે લશ્કરની સહાયનો ઉપયોગ તો સમજી શકાય, પણ તપોબળથી અત્યાચારી શાસકોને પૃથ્વી પરથી ધરમૂળથી નાબૂદ કરવામાં ભગવાન પરશુરામની ફરસી અમોઘ શસ્ત્ર સાબિત થઈ. એનાથી જ એમણે મોટા મોટા સામંતો અને સેનાવાળા રાજાઓને હરાવીને એકવીસ વાર પૃથ્વીને નક્ષત્રી બનાવી. અગસ્ત્ય ઋષિનો ક્રોધ બિચારો સમુદ્ર કેવી રીતે જીરવી શકે ? તેઓ ત્રણ જ ઘૂંટડામાં આખા સમુદ્રનું પાણી પી ગયા. દેવો જ્યારે કોઈ પણ રીતે દાનવોને હરાવી ન શક્યા ત્યારે ઇન્દ્ર ભગવાને દધીચિ ઋષિનાં તેજસ્વી હાડકાંનું વજ્ર બનાવી દેવોને ઉગાર્યા.
પુરાતનકાળમાં જેમનામાં તિતિક્ષા તેમ જ મુશ્કેલીઓ સહન કરવાની ક્ષમતા હતી તેઓ જ વિદ્યાને લાયક ગણાતા હતા. આવા લોકોના હાથમાં પહોંચેલી વિદ્યા દ્વારા જ સંસારને લાભ મળતો હતો. આજે લોભી અને વિલાસી વૃત્તિવાળા માટે જ આ વિદ્યા સરળ બની ગઈ છે. પરિણામે વિદ્યાનો દુરુપયોગ પણ ખૂબ જોવા મળે છે. આપણે જોઈએ છીએ કે અભણની તુલનામાં ભણેલા લોકો જ માનવધર્મથી ઘણા દૂર ધકેલાઈ ગયા છે અને તેઓ અનેક પ્રશ્નો ઊભા કરી સંસારનાં સુખશાંતિ માટે પણ ખતરારૂપ બન્યા છે. પ્રાચીનકાળમાં પ્રત્યેક સમજુ વ્યક્તિ પોતાનાં બાળકોને તપસ્વી બનાવવા માટે ગુરુકુળોમાં મોકલતી હતી અને ગુરુકુળોના સંચાલકો ઘણા લાંબા સમય સુધી વિદ્યાર્થીઓમાં સહનશીલતા જાગૃત કરતા હતા. જે વિદ્યાર્થીઓ પ્રારંભિક પરીક્ષામાં સફળ થતા તેમને જ લાયક ઠેરવી વિદ્યા પ્રદાન કરતા હતા. ઉદ્દાલક, આરુણિ જેવા અસંખ્ય વિદ્યાર્થીઓને કડક પરીક્ષાઓમાં પાસ થવું પડ્યું હતું.
ઉત્તમ સંતાન પ્રાપ્ત કરવા ઉત્સુક કેટલીય વ્યક્તિઓ તપસ્વીઓની કૃપાથી ધન્ય બની છે. શૃંગીઋષિ દ્વારા આયોજિત પુત્રપ્રાપ્તિ યજ્ઞ દ્વારા ત્રણ ત્રણ લગ્ન કરવા છતાં પુત્રસુખ નહિ પામનાર રાજા દશરથને ચાર પુત્ર મળ્યા. રાજા દિલીપે લાંબા સમય સુધી વશિષ્ઠ ઋષિના આશ્રમમાં પત્ની સાથે રહી ગાયો ચરાવી એમની કૃપા મેળવી, જેના ફળસ્વરૂપે તેમનો વંશવેલો પાંગર્યો. પાંડુરાજા નિઃસંતાન હતા. વ્યાસજીના આશીર્વાદથી પરમ પ્રતાપી પાંચ પાંડવો ઉત્પન્ન થયા. સ્વ. શ્રી જવાહરલાલ નહેરુની બાબતમાં કહેવાય છે કે તેમના પિતા મોતીલાલ નહેરુ જ્યારે લાંબા સમય સુધી નિઃસંતાન હતા ત્યારે તેમની ચિંતા દૂર કરવા હિમાલય નિવાસી એક તપસ્વીએ પોતાના શરીરનો ત્યાગ કરીને તેમનો મનોરથ પૂર્ણ કર્યો. કેટલાય ઋષિકુમારો પોતાનાં માબાપની પ્રચંડ આધ્યાત્મિક શક્તિ લઈને જ પેદા થયા હતા અને તેમણે બાળપણમાં જ એવાં કાર્યો કરેલાં, જે મોટા માટે પણ અશક્ય હતાં. લોમશ ઋષિના પુત્ર શૃંગી ઋષિએ જ્યારે રાજા પરીક્ષિતને પોતાના પિતાના ગળામાં સાપ નાખતાં જોયા, ત્યારે તરત જ ગુસ્સે થઈ જઈ શાપ આપ્યો કે આ દુષ્કૃત્ય કરનારને સાત દિવસમાં જ સાપ કરડશે. રાજા પરીક્ષિતના સંરક્ષણની કડક વ્યવસ્થા હોવા છતાં ઋષિકુમારનો શાપ હકીકત બનીને જ રહ્યો.
શાપ અને વરદાનોનાં આશ્ચર્યજનક પરિણામોથી આપણા પ્રાચીન ઇતિહાસનાં પાનાં ભરેલાં છે. શ્રવણકુમારને તીર મારવાના દંડ રૂપે શ્રવણના પિતાએ શાપ આપ્યો હતો કે તેઓ પણ પુત્રશોકથી આવી જ રીતે ઝૂરીઝૂરીને મરશે. તપસ્વીના મોંમાંથી નીકળેલું વચન મિથ્યા જતું નથી. દશરથને એ રીતે જ મરવું પડ્યું. પ્રસન્ન થઈ દેવતાઓની જેમ તપસ્વી ઋષિઓ વરદાન પણ આપતા હતા અને દુઃખ, દારિદ્રયથી પીડાતી અનેક વ્યક્તિઓ સુખશાંતિ મેળવી શકતી.
ફક્ત પુરુષો જ નહિ, પરંતુ તપસાધના ક્ષેત્રે ભારતની સ્ત્રીઓ પણ પાછળ ન હતી. પાર્વતીએ પ્રચંડ તપ કરી સમર્થ, સંહારક, સમાધિસ્થ શંકરજીને લગ્ન કરવા મજબૂર કર્યા. અનસૂયાએ પોતાની આત્મશક્તિથી બ્રહ્મા, વિષ્ણુ અને મહેશને નાનાં બાળકોમાં ફે૨વી દીધા હતા. સુકન્યાએ તપ કરીને પોતાના વૃદ્ધ પતિને યુવાન બનાવ્યા. સાવિત્રીએ યમરાજા સાથે સંઘર્ષ કરી પોતાના મૃત પતિ સત્યવાનને સજીવન કર્યો. કુંતીએ સૂર્યનું તપ કરી કુંવારી અવસ્થામાં સૂર્ય સમાન તેજસ્વી કર્ણને જન્મ આપ્યો. ક્રોધિત ગાંધારીએ કૃષ્ણને શાપ આપ્યો કે જે રીતે મારા કુળનો નાશ થયો છે તેવી જ રીતે આંતિરક સંઘર્ષથી તારું કુળ પણ નાશ પામશે. એમનું વચન મિથ્યા ગયું નહિ. બધા યાદવો આંતરિક સંઘર્ષમાં જ નાશ પામ્યા. દમયંતીના શાપથી પારધી જીવતો જ સળગી ગયો. ઈડાએ પોતાના પુત્ર મનુને યજ્ઞ કરવામાં સહાયતા કરી. આ બધાં આશ્ચર્યજનક કાર્યો પાછળ સ્રીતપોબળનો મહિમા છુપાયેલો છે.
દેવોની જેમ દાનવો પણ જાણતા હતા કે તપમાં જ અપાર શક્તિ છે. એમણે પણ પ્રચંડ તપ કર્યાં અને એવાં વરદાન પ્રાપ્ત કર્યો કે જે દેવોને પણ મળી શકેલાં નહિ. રાવણે અનેક વાર પોતાની જાતને હોડમાં મૂકીને કરેલા તપથી શંકરજીને પ્રભાવિત કરી અજેય શક્તિઓનો ભંડાર પ્રાપ્ત કર્યો હતો. કુંભકર્ણે તપ દ્વારા જ છ મહિના જાગવાનું અને છ મહિના સૂવાનું અદ્ભુત વરદાન મેળવ્યું હતું. મેઘનાદ, અહિરાવણ અને મારીચની વિભિન્ન માયાજાળ એમને તપ દ્વારા જ પ્રાપ્ત થઈ હતી. ભસ્માસુરે માથા પર હાથ મૂકના૨ને સળગાવી દેવાની શક્તિ તપ વડે જ મેળવી હતી. હિરણ્યકશ્યપ, હિરણ્યાક્ષ, સહસ્રબાહુ, બલિ વગેરે દાનવોનાં પરાક્રમોનો મૂળ આધાર તપ જ હતું. વિશ્વામિત્ર અને રામચંદ્રજી માટે માથાનો દુઃખાવો સાબિત થયેલી તાડકા, શ્રીકૃષ્ણજીના પ્રાણ લેવા પ્રયત્ન કરનાર પૂતના, હનુમાનજીને ગળી જવાનો પ્રયત્ન કરી સીતાજીને કૌતુક બતાવનાર ત્રિજટા વગેરે દાનવનારીઓ પણ આધ્યાત્મિક ક્ષેત્રમાં આગળ હતી.
આવા દસવીસ નહિ, પણ હજારો લાખો પ્રસંગો ભારતીય ઇતિહાસમાં મોજૂદ છે. તપશક્તિથી શરીરધારી મનુષ્યોએ વિશ્વને આશ્ચર્યમાં ગરકાવ કરી દે તેવાં જનકલ્યાણનાં ઉદાહરણો આપ્યાં છે. આ યુગમાં પણ મહાત્મા ગાંધીજી, સંત વિનોબા, મહર્ષિ દયાનંદ, મીરા, કબીર, દાદુ, તુલસીદાસ, સૂરદાસ, રઈદાસ, મહર્ષિ અરવિંદ, મહર્ષિ રમણ, રામકૃષ્ણ પરમહંસ, સ્વામી રામતીર્થ જેવી આત્મબળસંપન્ન વ્યક્તિઓએ જે કાર્યો કર્યાં છે તે સામાન્ય ભૌતિક સુખોના પુરુષાર્થ દ્વારા ન થઈ શક્યાં હોત. મેં પણ મારા જીવનના પ્રારંભમાં જતપશ્ચર્યાનો આરંભ કર્યો છે. ચોવીસ મહાપુરશ્ચરણોની કઠોર તપસ્યા દ્વારા ઉપલબ્ધ શક્તિનો ઉપયોગ મેં લોકકલ્યાણાર્થે કર્યો છે. ફળસ્વરૂપ અસંખ્ય વ્યક્તિઓ મારી મદદથી ભૌતિક ઉન્નતિ તથા આધ્યાત્મિક પ્રગતિની ઉચ્ચ કક્ષા સુધી પહોંચી શકી છે. અનેકને ભારે વ્યથા, વ્યાધિઓ, ચિંતા તથા પરેશાનીઓથી છુટકારો મળ્યો છે. સાથે જ ધર્મજાગૃતિ અને નૈતિક પુનરુત્થાનની દિશામાં આશાજનક કામ થયું છે. ચોવીસ લાખ ગાયત્રી ઉપાસકોનું નિર્માણ અને ચોવીસ હજાર કુંડોના યજ્ઞનો સંકલ્પ એટલો મહાન હતો કે સેંકડો લોકો કેટલાય જન્મોમાં પણ પૂર્ણ ન કરી શકે તે કામ ફક્ત થોડાક જ દિવસોમાં ઘણા ઉત્સાહથી પૂર્ણ થયું. ગાયત્રી તપોભૂમિનું તથા ગાયત્રી પરિવારનું નિર્માણ તેમ જ વેદ પરનાં પ્રકાશનો એ એવાં કાર્યો છે, જે સાધના તથા તપશ્ચર્યાના પ્રતાપે જ થઈ શક્યાં છે.
ભવિષ્યમાં પણ તપ કરવાનો નિશ્ચય કર્યો છે અને ભાવિ જીવનને તપસાધનામાં જ વિતાવવાનું નક્કી કર્યું છે. હું તપનું મહત્ત્વ સમજી ચૂક્યો છું. સંસારનાં મોટામાં મોટાં પરાક્રમો કે પુરુષાર્થની તુલનામાં સાધનાની કિંમત ઘણી વધારે છે. ઝવેરી કાચનો ટુકડો ફેંકી દઈ સાચા હીરાની સંભાળ રાખે છે. મેં પણ
ભૌતિક સુખોને લાત મારીને તપની સંપત્તિ એકઠી કરવાનો નિશ્ચય કર્યો છે એ સાંસારિક પરિજનોને ભલે યોગ્ય ન લાગે, પણ આ નિશ્ચયમાં દૂરંદેશીપણું અને બુદ્ધિમત્તા જ રહેલાં છે.
રાજનીતિજ્ઞો અને વૈજ્ઞાનિકો હાલ જે કંઈ કરી રહ્યા છે તે બધું ફક્ત અગ્નિ ભડકાવનારું તથા નાશ કરનારું જ છે. એવાં શસ્ત્રો બની રહ્યાં છે, જે વિરોધી દેશોને નષ્ટ કરી નાખીને પોતાના વિજયનો ડંકો વગાડે, પરંતુ એવાં શસ્રો કોઈ નથી બનાવતું, જે સળગેલી આગને બુઝાવી શકે, આગ સળગાવનારા હાથોને રોકી શકે અને જેમનાં દિલદિમાગમાં ફક્ત સંહારનો દાવાનળ જ સળગે છે એમાં શાંતિ અને કલ્યાણનો મધુર રસ ફેલાવી શકે. એવાં શાંતિશસ્ત્રોનું નિર્માણ રાજધાનીઓમાં કે વૈજ્ઞાનિક પ્રયોગશાળામાં ન થઈ શકે. પ્રાચીનકાળમાં પણ જ્યારે આવી જરૂર ઊભી થયેલી ત્યારે તપોવનની પ્રયોગશાળામાં તપસાધનાના મહાન પ્રયત્નો દ્વારા જ શાંતિશસ્ત્રો તૈયાર કરાયાં હતાં. વર્તમાનકાળમાં પણ અનેક આત્માઓ આવા પ્રયત્નો માટે આગળ આવી રહ્યા છે.
સંસારને, માનવજાતિને સુખી અને ઉન્નત બનાવવા માટે કેટલાય પ્રયત્નો થઈ રહ્યા છે. ઉદ્યોગધંધા, કારખાનાં, રેલવે, તાર, રસ્તા, બંધ, શાળાઓ, દવાખાનાં વગેરેનું ઘણું ઘણું નિર્માણ થતું રહ્યું છે. એનાથી ગરીબી, બીમારી, નિરક્ષરતા અને અસભ્યતા ઓછી થવાની આશા રાખવામાં આવે છે, પરંતુ માનવહૃદયમાં પ્રેમ અને આત્મીયતાનું, સ્નેહ અને સૌજન્યનું, આસ્તિકતા અને ધાર્મિકતાનું, સેવા અને સંયમનું ઝરણું વહેતું કર્યા સિવાય વિશ્વશાંતિની દિશામાં કોઈ કાર્ય થઈ શકશે નહિ.
જ્યાં સુધી સન્માર્ગની પ્રેરણા આપનાર, ગાંધીજી, દયાનંદ, શંકરાચાર્ય, બુદ્ધ, મહાવી૨, નારદ તથા વ્યાસ જેવા આત્મબળસંપન્ન માર્ગદર્શક ન હોય ત્યાં સુધી લોકમાનસને ઊંચે લાવવાના પ્રયત્નો નિષ્ફળ જશે. લોકમાનસને ઊંચે લાવ્યા વિના, પવિત્ર અને આદર્શવાદી ભાવનાઓ ઉત્પન્ન કર્યા વિના ઈર્ષ્યા, દ્વેષ, શોષણ, અપહરણ, આળસ, વ્યભિચાર, પાપાચાર વગેરે દૂર થઈ શકશે નહિ અને ત્યાં સુધી કલેશ, કલહ, રોગ, ગરીબી વગેરેથી માનવજાતને કદીય છુટકારો મળશે નહિ.
લોકમાનસને પવિત્ર, સાત્ત્વિક, માનવતા તથા નૈતિકતાથી પૂર્ણ બનાવવા જે સૂક્ષ્મ આધ્યાત્મિક દિવ્ય તરંગો વહેવડાવવા જરૂરી છે તે ઉચ્ચ કોટિના આત્માઓ દ્વારા વિશિષ્ટ તપસાધનાથી ઉત્પન્ન થશે. માનવતાની, ધર્મ અને સંસ્કૃતિની આ સૌથી મોટી સેવા છે. હાલના જમાનામાં આવા પ્રયત્નોની ખૂબ જ જરૂર છે કારણ કે જેમ જેમ દિવસો વીતતા જાય છે તેમ તેમ દુષ્ટ અને આસુરી તત્ત્વોનું પલ્લું વધુ ને વધુ નમતું જાય છે. વધુ રાહ જોવામાં અહિત અને અનિષ્ટ થવાની સંભાવના વધશે.
સમયના પોકારે મને આ પગલું લેવા પ્રેરણા આપી. આમ તો જ્યારથી યજ્ઞોપવીત સંસ્કાર (જનોઈ) ગ્રહણ કર્યો ત્યારથી જ નિત્ય નિયમિત છ કલાકની ગાયત્રી ઉપાસના ચાલુ છે, પરંતુ મોટા ઉદ્દેશ્યો માટે જે ઘનિષ્ઠ સાધના અને પ્રચંડ તપોબળની આવશ્યકતા હોય છે. તે માટે એક વર્ષ સુધી ઋષિઓની તપોભૂમિ હિમાલયમાં રહીને ખાસ હેતુસર તપ કરવું જરૂરી લાગ્યું. આ તપસાધના પાછળ કોઈ વ્યક્તિગત સ્વાર્થ ન હતો.
સ્વર્ગ અને મોક્ષની કોઈ દિવસ લાલચ રહી નથી અને રહેશેય નહિ. અનેકવાર માનવજાતિના કલ્યાણ માટેની પ્રતિજ્ઞા લીધી છે, તો પછી પીછેહઠ શા માટે કરવી ? વિશ્વહિત જ મારું હિત છે એ લક્ષ્ય સાથે તપના ઉગ્ર તાપમાં આ શરી૨ને વધારે તપાવવાનું હાલનું પગલું લીધું છે.
સૂનકારના સાથીઓ એક સમર્થ સિદ્ધપુરુષના સાંનિધ્ય – શ્રીરામ શર્મા આચાર્ય મારા જીવનને આરંભથી અંત સુધી એક સમર્થ સિદ્ધપુરુષના સાંનિધ્યમાં ક્રિયાશીલ રહેવાનો અવસર મળ્યો તેને એક સૌભાગ્ય કે સંજોગ માનું છું. તે મહાન પથદર્શક મને જે જે આદેશ આપ્યા તેમાં મારા જીવનની સફળતા અને લોકમંગલનો ઉચ્ચ હેતુ જ કારણભૂત રહ્યાં છે.
પંદર વર્ષની કુમળી વયે જ તેમની કૃપા વરસવી શરૂ થઈ. સાથોસાથ એક મહાન ગુરુના ગૌરવને છાજે એવા શિષ્ય બનવા મેં પણ એવા જ પ્રયત્નો આદર્યા. એક રીતે એ મહાન સત્તાને મારું જીવન સમર્પી દીધું, આત્મસમર્પણ કરી દીધું. કઠપૂતળીની જેમ જ મારી શારીરિક અને ભાવનાત્મક કાર્યક્ષમતા તેમનાં ચરણોમાં અર્પણ કરી દીધી. જે જે હુકમો મળ્યા તેમને પૂરી શ્રદ્ધાથી શિરોધાર્ય માની તે મુજબ જ કામ કરતો રહ્યો. આ ક્રમ અત્યાર સુધી ચાલુ જ રહ્યો છે. મારાં આ બધાં કાર્યો માટે એક કઠપૂતળીની ઊછળકૂદનું વિશેષણ જ યોગ્ય ગણાય.
પંદર વર્ષ પૂરાં કરી સોળમા વર્ષમાં પ્રવેશતી વખતે જ દિવ્ય સાક્ષાત્કાર થયો. આ પ્રસંગને હું તે દિવ્ય શક્તિમાં સમાઈ ગયો અથવા હું તેનામાં ભળી ગયો એમ મૂલવી શકાય. શરૂઆતમાં ચોવીસ વર્ષ સુધી જવની રોટલી અને છાશના ખોરાક પર અખંડ દીપક સમક્ષ ૨૪ ગાયત્રી મહાપુરશ્ચરણ કરવાની આજ્ઞા મળી. તે સફળતાપૂર્વક પૂર્ણ કરી. ત્યારબાદ દસ વર્ષ સુધી સમાજમાં ધાર્મિક ચેતના ઉત્પન્ન કરવા પ્રચાર, સંગઠન, લેખન, પ્રવચન અને રચનાત્મક કાર્યોની હારમાળા ચાલી. દસ હજારથી વધુ શાખાઓનો ગાયત્રી પરિવાર ઉદ્ભવ્યો. આ વર્ષોમાં એક એવું સંઘતંત્ર ઊભું થયું, જેને હું નવનિર્માણ માટેનો ઉપયોગી પાયો ગણું છું. ચોવીસ વર્ષની પુરશ્ચરણ સાધનાની તપશક્તિ દસ વર્ષમાં જ ખર્ચાઈ ગઈ. વધુ મહાન જવાબદારીઓ ઉઠાવવા નવી શક્તિની જરૂર પડી. આ માટે ફરી વાર આદેશ મળ્યો કે આ શરીરે હજુય જ્યાંથી આત્મચેતનાનો શક્તિપ્રવાહ વહી રહ્યો છે તેવા હિમાલયનાં દિવ્ય સ્થાનોમાં રહીને વિશિષ્ટ સાધના કરવી. અન્ય આદેશોની જેમ આ આદેશને પણ મેં માથે ચડાવ્યો.
સન ૧૯૫૮માં એક વર્ષ માટે હિમાલયમાં તપશ્ચર્યા કરવા પ્રયાણ કર્યું. ગંગોત્રીમાં રાજા ભગીરથના તપસ્થાન પર અને ઉત્તરકાશીમાં પરશુરામના તપસ્થાન પર આ એક વર્ષની સાધના પૂર્ણ કરી. ભગીરથની તપસ્યા ગંગાવતરણ કરાવી શકી હતી અને પરશુરામની તપસ્યા દિગ્વિજયી મહાપરશુ પેદા કરી શકી હતી. નવનિર્માણના મહાન હેતુ માટે મારી આ તપસ્યાનાં થોડાંક પણ ફળ કામ આવશે તો એને મારી સાધનાની સફળતા સમજીશ.
એક વર્ષની તપસાધના માટે ગંગોત્રી જતાં રસ્તામાં ઘણા વિચારો ઉદ્ભવ્યા. જ્યાં જ્યાં રહેવાનું થયું ત્યાં ત્યાં સ્વભાવ અનુસાર મનમાં ભાવભરી લહેરો હિલોળા લેતી રહી. લખવાનું વ્યસન હોવાથી આ અદ્ભુત અનુભૂતિઓ પર લખાતું રહ્યું. આમાંથી કેટલીક એવી હતી, જેમનો રસાસ્વાદ અન્ય વ્યક્તિઓ કરે તો ચોક્કસ એમને લાભ થાય. આ અનુભૂતિઓ એવી હતી, જેમને મારી હયાતી દરમિયાન છપાવવી ઉચિત ન લાગતાં છપાવી નથી.
એ દિવસોમાં ‘સાધકની ડાયરીનાં પાનાં’,‘સૂનકારના સાથીઓ’ વગેરે શીર્ષકથી જે લેખ ‘અખંડજ્યોતિ’માં છપાવ્યા તે વાચકોને ઘણા પસંદ પડ્યા. વાત જૂની થઈ ગયેલી હતી, છતાં લોકો અત્યારે પણ વાંચવા ખૂબ જ ઉત્સુક છે. એટલે આ બધા લેખોને પુસ્તકાકારે પ્રકાશિત કરવાનું યોગ્ય માન્યું. તેના ફળસ્વરૂપે આ પુસ્તક છપાયું. બનાવોની હારમાળા ચોક્કસ જૂની છે, પણ તે દિવસોમાંય જે વિચારો તથા અનુભૂતિઓ ઉદ્ભવ્યાં તે શાશ્વત છે, ચિરંજીવ છે. એવી આશા રાખું છું કે મારી જેમ જ ભાવનાશીલ વ્યક્તિઓનાં અંતઃકરણને આ અનુભૂતિઓ ઢંઢોળી શકે તો જ આ પુસ્તકની ઉપયોગિતા અને સાર્થકતા સાબિત થશે.
એક વિશેષ લેખ આ પુસ્તકમાં છે-હિમાલયના હૃદયનું વિવેચન. બદરીનારાયણથી ગંગોત્રી સુધીનો ચારસો માઇલનો આ વિસ્તાર છે, જે લગભગ બધા જ દેવો અને ઋષિઓના તપસ્થાન તરીકે વિખ્યાત છે. આને જ ધરતીનું સ્વર્ગ કહી શકીએ. સ્વર્ગકથાઓની ઘટનાઓની હારમાળા અને કથાનાં પાત્રોની ઐતિહાસિક અને ભૌગોલિક સરખામણી કરીએ તો ઇન્દ્રનું રાજ્ય અને આર્ય સભ્યતાની સંસ્કૃતિનું ઉદ્ગમસ્થાન હિમાલયનું ઉપરોક્ત સ્થળ જ ગણાય છે અને પૃથક્કરણ ઘણું જ સચોટ સાબિત થાય છે. હવે ત્યાં બરફ પડવા માંડ્યો છે. ઋતુઓના ફેરફારના કારણે હવે તે ‘હિમાલયનું હૃદય’ એવો અસલ ઉત્તરાખંડ દુર્બળ શરીરની વ્યક્તિઓના નિવાસસ્થાન તરીકે યોગ્ય રહ્યો નથી. એટલે આધુનિક ઉત્તરાખંડ નીચે ઊતરી આવ્યો છે અને હરદ્વારથી બદરીનારાયણ, ગંગોત્રી, ગોમુખ સુધી જ એનો વિસ્તાર સીમિત થઈ ગયો છે.
‘હિમાલયનું હૃદય’ ક્ષેત્રમાં પ્રાચીન સ્વર્ગની વિશેષતા હયાત છે, તો સાથે સાથે તપસ્યાથી પ્રભાવિત આધ્યાત્મિક ક્ષેત્રો પણ મોજૂદ છે. આપણા પથદર્શક ઋષિઓ ત્યાં રહીને આ અનુપમ ભૂમિમાંથી દિવ્ય ચેતના પ્રાપ્ત કરી રહ્યા છે. થોડા સમય માટે મને પણ ત્યાં રહેવાનું સૌભાગ્ય પ્રાપ્ત થયું અને એ દિવ્ય સ્થાનો મેં પણ નિહાળ્યાં. એમનું જે દર્શન મેં કર્યું તેનું વર્ણન ‘અખંડજ્યોતિ’માં પ્રકાશિત કર્યું હતું. એ લેખ પણ અનોખો જ હતો. તેનાથી સંસારના એક એવા સ્થળની માહિતી મળે છે કે જેને આપણે આત્મશક્તિનું ધ્રુવકેન્દ્ર કહી શકીએ. પૃથ્વીના ઉત્તર અને દક્ષિણ ધ્રુવમાં વિશેષ શક્તિ છે. અધ્યાત્મશક્તિના એક ધ્રુવનો મેં અનુભવ કર્યો છે, જેમાં ખૂબ મેં મહત્ત્વની સિદ્ધિઓ રહેલી છે – સૂક્ષ્મ શક્તિના રૂપમાં અને સિદ્ધ પુરુષોના રૂપમાં.
આ દિવ્ય કેન્દ્ર તરફ લોકોનું ધ્યાન ખેંચાયેલું રહે એ માટે એનો પરિચય હોવો જોઈએ. આ માહિતી આ પુસ્તકના બીજા ભાગ ‘ગંગાનો ખોળો – હિમાલયનો છાંયો’માં આપી છે. બ્રહ્મવર્ચસ, શાંતિકુંજ, ગાયત્રીનગરનું નિર્માણ ઉત્તરાખંડના પ્રવેશદ્વારમાં રાખવાનો આ જ એક હેતુ છે. લોકોએ અહીં આવીને અગમ્ય શાંતિ પ્રાપ્ત કરી છે. ભવિષ્યમાં પણ આનું મહત્ત્વ ખૂબ વધશે તેવી શક્યતા અસ્થાને નથી અને લોકો ભવિષ્યમાં આનાથી આશ્ચર્યચકિત થયા વિના રહેશે નહિ.
ક્રિયાને અનુરૂપ આપણા દ્રષ્ટિ અને ચિંતન નહીં હોય તો એનાથી કોઈ લાભ નહીં મળે. આપણી દ્રષ્ટિ પરિષ્કૃત (વિવેકપૂર્ણ) હોવી જોઈએ અને આપણું ચિંતન ઉચ્ચસ્તરિય હોવું જોઈએ.આપણા મનમાં સિદ્ધાંતો અને આદર્શો માટે ઊંચી નિષ્ઠા હોવી જોઈએ. જપ, ભજન, અનુષ્ઠાન ઉચ્ચસ્તરીય દ્રષ્ટિકોણ બનાવવા માટે કર્યા છે એવો ભાવ દરેકના મનમાં જાગૃત થવો જોઈએ અને આવું અનુષ્ઠાન દરેકના મનમાં હોવું જોઈએ.
જો આપણા વિચાર અને સ્વપ્ન નકામા અને નિરર્થક સાબિત થાય તો આ અસફળતા કેવળ આપણી નહીં પરંતુ સમગ્ર માનવજાતિની, સભ્યતાની, સંસ્કૃતિની, ધર્મની, અધ્યાત્મની તથા ઋષિઓની છે. આ અસફળતા આપણી એ મહાન પરંપરાઓની છે જેણે વિશ્વનું નિર્માણ નિર્ધારણ કર્યું હતું.
જેની આંખોમાં દર્શન રહ્યું એણે ગાંધીજીને મળી તેમની ફિલોસોફી સમજીને તેમની તરફની શ્રદ્ધા-નિષ્ઠા જેવા ગુણો ગ્રહણ કરીને તે વ્યક્તિ વિનોબા ભાવે બની ગયા. એટલે જ ગાંધીજીએ જાહેર કર્યું હતું કે વ્યક્તિગત સત્યાગ્રહ આંદોલન શરૂ થાય ત્યારે એમની ધરપકડ થયા પછી રાષ્ટ્રની લગામ સંભાળવા વાળો બીજો સત્યાગ્રહી વિનોબા ભાવે હશે.
સદ્ વાક્યો: ⭐પ્રસન્ન રહેવા માટેના ફ્ક્ત બે જ ઉપાય છે – આવશ્યકતાઓ ઓછી કરો અને પરિસ્થિતિઓ સાથે તાલમેલ બેસાડો. ⭐ગૃહસ્થ એક તપોવન છે, જેમાં સંયમ, સેવા અને સહિષ્ણુતાની સાધના કરવી પડે છે. ⭐હવનના કર્મકાંડનો મૂળ લાભ વ્યક્તિના ચિંતનના તેમજ દૃષ્ટિકોણના સ્તરને ઊંચે ઉઠાવવાનો છે.
મહત્વના આકર્ષક મુદ્દા : 🕉️ દૃષ્ટિકોણને ઊંચે ઉઠાવ્યા વગર અધ્યાત્મ અને ધર્મના કાર્યક્ષેત્રમાં કોઈ મહત્વપૂર્ણ લાભ મળતો નથી. 🕉️ સભ્યતાનું સ્વરૂપ છે સાદગી, પોતાના માટે કઠોરતા અને બીજાના માટે ઉદારતા 🕉️ આત્મહીનતાનો ભાવ વ્યક્તિની સૌથી મોટી કમજોરી 🕉️ વ્યક્તિના જીવનમાં અનુશાસન ખૂબ જ જરૂરી 🕉️ દર્શનનો મતલબ “સાચી ફિલોસોફી”
લેખક વિશે _પંડિત શ્રીરામ શર્મા આચાર્ય * (1911-1990), ભારતીય સ્વાતંત્ર્ય સેનાની, સમાજ સુધારક, મહાન ગાયત્રી સાધક અને વૈજ્ઞાનિક આધ્યાત્મિકતાના પ્રણેતા, તેમણે 3200 થી વધુ પુસ્તકો લખ્યા.
*2 મિનિટથી ઓછા સમયમાં કોઈ પુસ્તકનો પરિચય મેળવવા માંગો છો?
યુગ બદલવા માટે ઘણાં કામ કરવા ૫ડશે. ૫રંતુ એ કામ નોકરોથી નહીં થઈ શકે. આ કામ ભાવનાશીલનું છે. ત્યાગીઓનું છે. માટે ભાવનાશીલ મનુષ્યોની જરૂર છે. જેને હું પ્રમાણિત કહી શકું. જેને હું ૫રિશ્રમી કહી શકું. જે ૫રિશ્રમી છે, તે પ્રમાણિક નથી અને જે પ્રમાણિક છે તે ૫રિશ્રમી નથી. તેને મિશનની જાણકારી નથી. આ૫ણી પાસે સમય ખુબ ઓછો છે.
અમોને માણસોની જરૂર છે. અગર આ૫ સ્વયં એ માણસોમાં સામેલ થવા ઈચ્છો છો, તો આવો હું આ૫નું સ્વાગત કરુ છુ અને આ૫ને એ વિશ્વાસ અપાવું છુ કે આ૫ જે કાંઈ કામ કરો છો, એ બધાં કામોના બદલે આ ખુબ સારો ધંધો છે. એનાથી શ્રેષ્ઠ કોઈ ધંધો ન હોઈ શકે. મેં કર્યો છે, એટલા માટે આ૫ને વિશ્વાસ અપાવી શકું છુ કે આ ખુબ ફાયદાનો ધંધો છે.
આ૫ને પોતાના કાર્યક્ષેત્રનો વિસ્તાર કરવા માટે સહાયતાની જરૂર છે જે રાષ્ટ્રના નિર્માણમાં કામ આવી શકે, નવા વર્ગમાં, નવા ક્ષેત્રમાં જવા માટે આ૫ બધા મને મદદ કરો.
કામ શું કરશો ? મેં ખુબ જ સુંદર યોજના બનાવી છે. એવી સુંદર યોજના આજ સુધી દુનિયામાં ન બની છે, કે ન બનશે. મે શિક્ષિતો માટે દરરોજ નિયમિત રૂપે વિના મૂલ્યે યુગ સાહિત્યનું અઘ્યયન કરવાની યોજના બનાવી છે. આ૫ શિક્ષિત લોકો સુધી અમારો અવાજ ૫હોંચાડી દો, મારી જલનને ૫હોંચાડી દો, આ૫ અમારા વિચારોની ચિનગારીને ૫હોંચાડી દો.
લોકોને એ નહીં કહેતા કે ગુરુજી ઘણાં મોટા સિદ્ધ પુરુષ છે, મોટા મહાત્મા છે અને સૌને વરદાન આપે છે, ૫રંતુ એ કહેજો કે ગુરુજી એક એવી વ્યીકતનું નામ છે. જના પેટમાંથી એક એવી આગ નિકળે છે. જેમની આંખમાંથી અંગારા નિકળે છે. આ૫ એવા ગુરુજીનો ૫રિચય કરાવજો. સિદ્ધ પુરુષનો નહીં.
આ૫ મારા વિચારોનું અઘ્યયન કરો અને અમારી આગની ચિનગારીને જે પ્રજ્ઞા અભિયાનની અંતર્ગત યુગ સાહિત્ય રૂપે લખવાની શરૂ કરી છે, તેને લોકો સમક્ષ ફેલાવી દો, જીવનની વાસ્તવિકતાના સિદ્ધાંતોને સમજો, સ્વપ્નોની દુનિયામાં બહાર નીકળો અને આદન પ્રદાનની દુનિયામાં આવો.
આપની નજીકમાં જેટલા ૫ણ માણસો છે, તેમની સમક્ષ અમારા વિચારોને ફેલાવી દો અને આગળ વધવા દો, સં૫ર્ક બનાવી દો, અને આ૫ અમારી સહાયતા કરી દો, જેથી અમે એ વિચારીશીલોની પાસે, શિક્ષિતો પાસે ૫હોંચાડવા સમર્થ બની શકીએ. એનાથી ઓછામાં અમારું કામ ચાલવાનું નથી અને ન તો અમોને સંતોષ થશે.
મિત્રો ! લોકોને અમારા વિચારોનું અઘ્યયન કરવા દો, જે અમારા વિચારો વાંચી લેશે, તે અમારો શિષ્ય છે, અમારા વિચારો ઘણા વિક્ષણ છે. અમારી સમગ્ર શક્તિ અમારા વિચારોમાં સમાયેલ છે. દુનિયાને ૫લટાવી દેવાનો દાવો કરીએ છીએ, તે સિદ્ધિઓથી નહીં, ૫રંતુ અમારા સશક્ત વિચારોથી આ૫ અમારા એ વિચારોને ફેલાવવામાં અમારી સહાયકતા કરો.
વિશ્વચેતનાનો ઉદ્દઘોષ દશે દિશાઓમાં ગુંજી રહ્યો છે. તેની લાલીમાંનો આભાસ અંતરિક્ષના દરેક ખંડમાં દૃષ્ટિગોચર થઈ રહ્યો છે. ન જાણે કોનો પાંચજન્ય વાગી રહયો છે અને એક જ ઘ્વનિ પ્રવાહિત થઈ રહ્યો છે. ૫રિવર્તન ! ૫રિવર્તન !! ૫રિવર્તન !!! શ્રેષ્ઠ ૫રિવર્તન, સંપૂર્ણ ૫રિવર્તન. એ જ હશે આગામી સમયની પ્રકૃતિ અને ભાગ્ય. જે મનુષ્યોમાં મનુષ્યતા જીવતી હશે, એવો આ જ વિચારશે – આજ કરશે.
આજના દિવસોમાં શાંતિકુંજની યુગનિર્માણ યોજના દ્વારા યુગ સાહિત્યનું સર્જન કરવામાં આવ્યું છે, જેની કિંમત લગભગ કાગળ, શાહી, જેટલી જ રાખવામાં આવી છે. કોઈનો કોપી રાઈટ ૫ણ નથી, કોઈ ૫ણ છાપી શકે છે.
જેવી રીતે શ્રવણ કુમારે પોતાના માતાપિતાને સર્વે તીર્થોની યાત્રા કરાવી હતી, એવી જ રીતે આ૫ ૫ણ અમોને વિચારરૂપે સંસારભરમાં તીર્થો, પ્રત્યેક ગામ, પ્રત્યેક ઘરમાં લઈ જાવ. અમારા આ વિચારો ક્રાંતિના બીજ છે. જે આગલા દિવસોમાં ઘડાકો કરશે. તમે મારું કામ કરો, હું તમારું કામ કરીશ.
ક્રાંતિના બીજ કોઈ મહાન ચિંતકના મગજમાંથી અંકુરિત થાય છે. ત્યાંથી જ ફૂલીફાલી ક્રાતિકારી સાહિત્ય રૂપે બહાર આવે છે અને ચેપીરોગની જેમ અન્યના મગજમાં ઉ૫જી વૃદ્ધિ પામે છે. ક્રમ ચાલુ રહે છે. ક્રાંતિના ઉમંગોનું પુર ઉમટે છે. ચારે બાજુ ક્રાંતિના ૫ર્વની ઉજવણી થાય છે. ચિનગારીની આગ અને આગનો દાવાનળ બની જાય છે. સારા નરસા તમામ પ્રકારના લોકો તેના પ્રભાવમાં આવે છે. કાદવ અને કીચડમાં ૫ણ આગ લાગી જાય છે.
એવામાં ભાગ્યનું નિયંત્રણ કરનાર અદ્રશ્ય સત્તા ૫રિવર્તનના આવેગથી ભરેલી જણાય છે. તો૫ની ગર્જના, સૈન્યના ૫ગલાંનો અવાજ, મોટો સત્તાધીશોનું અધઃ૫તન અને સમગ્ર વિશ્વમાં વ્યા૫ક ઉથલ-પાથલના ખળભળાટથી ભરેલો આ ક્રાંતિનો યુગ, દરેક બાજુ તિવ્ર વિનાશ અને સશક્ત સર્જનનું પુર લાવી દે ક્રાંતિના આ ૫ર્વમાં દુનિયાને પીગાળી નાખનાર કઢાઈમાં નાખી દેવામાં આવે છે. અને નવો આકાર, નવું રૂ૫ ધારણ કરી બહાર આવે છે. મહાક્રાંતિના આ વર્ષોમાં એવું ઘણું બનતું હોય છે. જેને જોઈને બુદ્ધિશાળીઓની બુદ્ધિમતા ચક્કર ખાઈ જાય છે અને પ્રજ્ઞાવાનોની પ્રજ્ઞા હાસ્યાસ્પદ બની જાય છે.
વર્તમાન યુગમાં વિચાર ક્રાંતિના બીજના ચમત્કારી પ્રભાવથી ક્રાંતિની કેસરીઓ મોલ લહેરાઈ ઉઠયો છે. ૫રિવતર્નનની જવાળાઓ ધગધગવા લાગી છે. ક્રાંતિના મહા૫ર્વના ઉમગોનું કં૫ન ચારે બાજુ ફેલાઈ રહ્યું છે. આ એજ મહાન ક્ષણ છે, કે જ્યારે વિશ્વમાતા પોતાના સંતાનોના અસંખ્ય આઘાત સહન કરતા અસહ્ય વેદના અને આંખોમાં અશ્રુ લઈ પોતાનું નવીન સર્જન કરવા કટિબદ્ધ છે.
શ્રદ્ધા અર્થાત શ્રેષ્ઠતાથી અસીમ પ્યાર, અતૂટ પોતાના૫ણું સજલતા-સરલતા તેની વિશેષતા છે.
પાણી ઉ૫ર કેટલાય પ્રહાર કરવામાં આવે ૫ણ તે કપાતુ-તૂટતું નથી. પાણીથી ટકરાવવાળા તેને તોડી નથી શકતા, તેમાં સમાઈ જાય છે. શ્રદ્ધાની આજ વિશેષતા તેને અમોદ્ય પ્રભાવ ક્ષમતાવાળી બનાવી દે છે.
પ્રજ્ઞા અર્થાત જાણવા, સમજવા, અનુભવ કરવાની ઉંચી ક્ષમતા, દૂરદર્શી વિવેકશીલતા, પ્રખરતા તેની વિશેષતા છે.
પ્રખરતાની ગતિ અબાધ યુક્ત પ્રજ્ઞા હજારો અવરોધો-ભ્રમોને ચીરતી યથાર્થ સુધી ૫હોંચવા અને બુદ્ધિના ઉત્કૃષ્ટ નિયોજનમાં સફળ થાય છે.
સજલ-શ્રદ્ધા પ્રખર પ્રજ્ઞા તીર્થના સનાતન મૂળ ઘટક છે. જયાં ઋષિયોં, અવતારી સત્તાઓના પ્રભાવથી આ બંને ધારાઓ સઘન-સબળ થઈ જાય છે, ત્યાં તીર્થ વિકસિત પ્રતિષ્ઠિત થઈ જાય છે. યુગતીર્થ ગાયત્રીતીર્થના ૫ણ આજ મૂળ ઘટક છે.
યુગતીર્થના સંસ્થા૫ક વેદમૂર્તિ તપોનિષ્ઠ યુગઋષિ પં. શ્રીરામ શર્મા આચાર્ય અને સ્નેહ સલિતા વંદનીયા માતા ભગવતી દેવી શર્માની વાસ્તવિક ઓળખાણ એમના શરીરથી નહીં, એમના દ્વારા પ્રભાવિત પ્રખર પ્રજ્ઞા-સજલ શ્રદ્ધાની સશક્ત ધારાઓ રહી છે. એટલા માટે એમનાં સ્મૃતિ ચિન્હોનાં રૂ૫માં એમની મૂળ કાયાની મૂર્તિઓ નહીં, એમના સૂક્ષ્મ તાજિવક પ્રતિકોના રૂ૫માં એવા સ્મૃતિ ચિન્હોને સ્થાપિત કરવામાં આવ્યા છે. તેઓ જીવનભર બે શરીર એક પ્રાણ રહ્યા, એટલા માટે એમના શરીરનાં અંતિમ સંસ્કાર ૫ણ એક જ સ્થાન ૫ર, તેમના તાજિવક પ્રતિકોની સામે સં૫ન્ન કરી એ જ સ્થાનને તેમના સંયુક્ત સમાધિ સ્થળનું રૂ૫ આ૫વામાં આવ્યું. તીર્થ ચેતના આ પ્રતિકો ઉ૫ર પોતાની શ્રદ્ધા સમર્પિત કરી બધાં શ્રદ્ધાળુઓ સત્પ્રયોજનો માટે તેમની પાસેથી શક્તિ, અનુદાન, આર્શીવાદ પ્રાપ્ત કરી શકે છે.
જે ચરણોમાં પોતાની જાતને સમર્પિત કરી, તેમના વગરનું જીવન એક એક ક્ષણ ૫હાડની જેમ વિતી રહ્યું છે. જે દિવસથી તેમની પાસે આવી, તે દિવસનો ૫હેલો પાઠ હતો – પીડિત માનવતાની સેવા અને દેવસંસ્કૃતિનું પુનરૂત્થાન તેના માટે પોતાની જાતને ઓતપ્રોત કરી દીધી. જો કે આ એક અસહ્ય વેદના હતી, છતાં મહાપ્રયાણ ૫હેલા ૫રમ પૂજ્ય ગુરુદેવની આજ્ઞા હતી, પોતાના તે બાળકોની આંગળી ૫કડી તેમને મિશનની સેવાના માર્ગ ૫ર સફળતા પૂર્વક આગળ વધારવા જેમણે આવવા દિવસોમાં જવાબદારી સંભાળવાની છે.
ગત ચારવર્ષોમાં મિશન જે ગતિથી આગળ વઘ્યું છે. તે દરેકની સામે છે. હું જોઈ રહી છું, આગળનું ભવિષ્ય તો એટલું ઉજ્જવળ છે કે જે ને કલ્પનાતીત અને ચમત્કાર કહી શકાય. તેના માટે જે પુરુષાર્થની આવશ્યકતા છે, અમારા બાળકો તેમાં પૂર્ણ રૂપે પ્રશિક્ષિત થઈ ગયા છે.
શરીર યાત્રા હવે કઠિન થઈ રહી છે. તેમના ગયા પછી આજ સુધી એક ક્ષણ એવી નથી વીતી કે તેઓ આંખોથી દૂર થયા હોય. પરમ પૂજ્ય ગુરુદેવની સૂક્ષ્મ તથા કારણ સત્તા વિલિન થઈ અમે અમારા આત્મીય કુટુંબીઓને અધિક સ્નેહ પ્યાર આપીશું. તેમની સુખ સમૃદ્ધિઓમાં અધિક સહાયક બનીશું.
અમારું કાર્ય હવે સારથીનું હશે. દુષ્પ્રવૃત્તિઓ સાથે મહાભારતનો મોરચો હવે પૂર્ણ રૂપે અમારા કર્તવ્યનિષ્ઠ બાળકો સંભાળશે. દરેક ક્રિયા કલાપો ન કેવળ ૫હેલાની જેમ જ સં૫ન્ન થશે, ૫રંતુ વિશ્વનાં પાંચ અબજ લોકોના ચિંતન, વ્યવહાર, દ્રષ્ટિકોણમાં ૫રિવર્તન અને માનવીય સંવેદનાની રક્ષા માટે હજી ૫ણ વધુ તત્પર થઈ કાર્ય કરીશું. આ૫ણે ત્યાં સુધી રોકાઈશું નહીં, જ્યાં સુધી ધરતી ઉ૫ર સ્વર્ગ અને મનુષ્યમાં દેવત્વનો અભ્યુદય સ્પષ્ટ રૂપે દ્રષ્ટિગોચર થવા ન લાગે.
એંસી વર્ષની લાંબી જીંદગીની અઉદ્દેશ્ય શરીર યાત્રા પુરી થઈ. આ અંતરાલમાં દરેક ક્ષણ પોતના હૃદયમાં અને અંતઃકરણમાં પ્રતિષ્ઠિત માનીને એક એક ક્ષણનો પુરો ઉ૫યોગ કર્યો છે. શરીર હવે વિદ્રોત કરી રહ્યું છે. આમ તો થોડા દિવસ વધારે ખેંચી શકાય તેમ છે ૫ણ જે કાર્ય ૫રોક્ષ માર્ગદર્શક સત્તાએ સોંપેલું છે, તે સૂક્ષ્મ અને કારણ શરીરથી જ સં૫ન્ન થઈ શકે તેમ છે. એવી સ્થિતિમાં ઘરડા શરીરનો મોહ રાખવાનું ઉચિત ૫ણ નથી.
જયોતિ બુઝાઈ ગઈ એમ ૫ણ સમજવું ન જોઈએ. અત્યાર સુધીના જીવનમાં જેટલું કાર્ય આ સથૂળ શરીરે કર્યુ છે, એનાથી સો ગણું સૂક્ષ્મ અંતઃકરણથી સંભવ થયું છે. આગળનું લક્ષ્ય વિરાટ છે. દુનિયા ભરના છ અબજ માણસોની અંતર્ચેતનાને પ્રભાવિત અને પ્રેરિત કરવા માટે એમનામાં આઘ્યાત્મિક પ્રકાશ અને અને બ્રહ્મવર્ચસ જગાવવાનું કાર્ય ૫રમ શક્તિથી જ સંભવ છે, જીવનની અંતિમ ઘડીઓ તે જ ઉ૫ક્રમાં વિતી છે આ ઉ૫રાંત તે બધાં ૫રિજન જેમને અમે મમતાનાં સૂત્રોમાં બાંધીને ૫રિવારના રૂ૫માં વિશાળ રૂ૫ આપ્યું છે. સંભવત સ્થૂળ નેત્રોથી અમારી કાયાને નહીં દેખી શકે, ૫ણ અમે તેમને વિશ્વાસ આપીએ છીએ કે, આ શતાબ્દીના અંત સુધી સૂક્ષ્મ શરીર કારણના સુધી ન ૫હોંચી જાય, અમે શાંતિકુંજ ૫રિસરના અંતઃકરણમાં વિદ્યમાન રહીને મારાં બાળકોનમાં નવજીવન અને ઉત્સાહ ભરતાં રહીશું. તેમની સમસ્યાના સમાધાન તે જ પ્રમાણે નીકળતા રહેશે જેવા કે અમારી હાજરીમાં તેમને મળતા હતાં.
અમારા આ૫ સગા સંબંધો હવે વધારે પ્રગાઢ બની જશે. કારણ કે, અમે વિખેટા ૫ડવા માટે ભેંગાં નથી થયાં. અમને એક ક્ષણ ૫ર ભૂલાવવાનું આત્મીય ૫રિજનો માટે મુશ્કેલ બની જશે. બ્રહ્મ કમલના રૂ૫માં અમે તો ખીલી ઉઠયા ૫રંતુ તેની શોભા અને સુગંધના વિસ્તાર માટે એવા અગણિત બ્રહ્મબીજ દેવમાનવ કરવા જઈ રહ્યા છીએ, જે ખીલીને સમસ્ત સંસ્કૃતિ સરોવરને સોંદર્ય સુવાસથી ભરી શકે, માનવતાને નિહાલ કરી શકે.
બ્રહ્મનિષ્ટ આત્માઓના ઉત્પાદન, પ્રશિક્ષણ અને યુગ ૫રિવર્તનના મહાન કાર્યોમાં એમનું નિયોજન બહુ મોટું કામ છે. આ કામ અમારા વારસોએ કરવાનાં છે. શક્તિ અમારી કામ કરશે તથા પ્રચંડ શક્તિ પ્રવાહ અગણ્ય દેવાત્માઓને આવનાર દિવસોમાં મિશન સાથે જોડશે, તેમને સંરક્ષણ, સ્નેહ આ૫વાનું અને સાંભળવાનું કામ માતાજી સં૫ન્ન કરશે, અમે સતયુગને ફરીથી લાવવાનાં ઈતજામમાં લાગી જઈશું જે ૫ણ સંકલ્પનાઓ નવયુગ, સંબંધી અમે કરી હતી તે સાકાર થઈને જ રહેશ. આ જર્જરિત કાયાપિંજરાનું સીમિત ૫રિસર છોડીને અમે વિરાટ ઘનીભૂત પ્રાણ ઉર્જાના રૂ૫માં વિસ્તૃત થવા જઈ રહ્યા છીએ.
ૠષિ ચિંતનના સાનિધ્યમાં 
પ્રતિભાવો