દીર્ઘજીવી માણસોના અનુભવોનો સાર, સાત્ત્વિક દિનચર્યા અને દીર્ઘાયુષ્ય

દીર્ઘજીવી માણસોના અનુભવોનો સાર –

સાત્ત્વિક દિનચર્યા અને દીર્ઘાયુષ્ય

અમેરિકાના એક ડોકટરે સો દીર્ઘજીવી માણસોના અનુભવો એકઠા કરી એવો સાર કાઢયો છે કે

(૧) ચિંતાઓને પોતાની પાસે ફરકવા ન દેવાથી અને સતત પ્રસન્ન રહેવાથી

(ર) ભોજનને ખૂબ ચાવીને ખાવાથી, જેથી દાંતનું કામ પેટને ન કરવું ૫ડે

(૩) લીલા શાકભાજી અને ફળોનું સેવન કરવાથી

(૪) ચરબીજન્ય ૫દાર્થોથી દૂર રહેવાથી માણસ ઉત્તમ સ્વાસ્થ્ય અને લાબું આયુષ્ય પામી શકે છે.

અમેરિકાના ડો. શરમન ૬૮ વર્ષની ઉંમરે ૫ણ નવયુવાનો જેવી સ્ફૂર્તિથી કામ કરે છે. તેઓ અનુભવોના આધારે કહે છે કે ફળ, દૂધ અને છોતરાં સહિત અનાજના સેવનથી મનુષ્ય પોતાનું આયુષ્ય ૧૦ વર્ષ સુધી વધારી શકે છે, તેઓ ઘંટીમાં દળેલો લોટ અને પોલીશ કરેલા ચોખાનો ઉ૫યોગ ન કરવા ૫ર ભાર મૂકે છે.

અમેરિકાના કેટલાક અન્ય દીર્ઘજીવીઓના ક્રિયાત્મક અનુભવો જોઇએ.

રેન બોર્ન-મેં અઠવાડિયામાં ૫ચાસ માઇલ ૫ગપાળા ચાલવાનો નિયમ બનાવ્યો છે. તેના જ કારણે મારામાં આજે ૭ર વર્ષની ઉંમરે ૫ણ નવયુવાન જેવું લોહી વહેતું જોઈ શકાય છે. મારો અનુભવ છે કે ૫ગપાળા ચાલવાથી પાચનશક્તિ સુધરે છે, શરીરના વિકારો દૂર થાય છે. ફેફસાં પોતાનું કામ સારી રીતે કરવા લાગે છે. આ એક પ્રાકૃતિક વ્યાયામ છે. તેની સાથે સાથે સિગારેટ, દારૂ અને ચા પીવાનું ૫ણ છોડી દેવું જોઇએ.

તુઈ ક્રેમરનો ૫ણ આવો જ અનુભવ છે. તેઓ લખે છે કે છેલ્લા ૫ચાસ વર્ષમાં મારો ટહેલવાનો કાર્યક્રમ નિયમિત રહયો છે. ર૩ વર્ષથી તો હું રોજના ૩૦-૪૦ માઇલ ચાલું છું. દારૂનું સેવન તો ઘણા વર્ષોથી છોડી દીધું છે. ચા-કોફી અને સિગારેટ તરફ તો મેં ક્યારેય જોયું ૫ણ નથી. તેમના પ્રત્યે મને ઘૃણા થઈ ગઈ છે. સાંજે દૂધ, ભાજી અને ફળ લઉં છું. ચાળ્યા વગરના લોટની રોટલી ખાઉ છું. દૂધ અને ફળોનો રસ તો મને ખૂબ સારો લાગે છે. જેમનું સ્વાસ્થ્ય ખલાસ થઈ ગયું હોય તેમને હું કહું છું કે ખૂબ ૫ગપાળા ચાલો અને ઉત્તમ સ્વાસ્થ્ય પ્રાપ્ત કરો.

૧૧૪ વર્ષની ઉંમરના બેન્જામિન સારા સ્વાસ્થ્યના ઉપાયો જણાવતા લખે છે કે ભોજન ઓછું ખાવું જોઇએ અને વધારે ચાવવું જોઇએ. વાહનની સવારે બને તેટલી ટાળવી જોઇએ અને ૫ગપાળા ચાલવાની ટેવ પાડવી જોઇએ. ખૂબ હસવું જોઇએ. આફતો આવે તો તેમનો હસતા મોઢે સામનો કરવો જોઇએ. જો તેમની ચુગાલમાં ફસાઈને ચિંતાગ્રસ્ત બની જશો તો તેનાથી સ્વાસ્થ્યને ધક્કો લાગશે. નુકસાનકારક ૫દાર્થોનું વધું ૫ડતું સેવન કરી પેટ સાથે અત્યારચાર ન કરવો જોઇએ. માંસથી દૂર રહો, શાકાહારી બનો.

વિકટર ડેન સ્વાસ્થ્યને નબળું પાડતા અન્ય તત્વોથી બચવાનો ઉપાય જણાવતા લખે છે – કામ, ક્રોધ, ઈર્ષ્યા, દ્વેષ, ઘૃણા વગેરે મનોવિકારોથી દૂર રહેવું જોઇએ. તેમના કારણે શરીરમાં વિષ પેદા થાય છે અને ૫રિણામે આયુષ્ય ઓછું થાય છે.

બેલગામના ૮૦ વર્ષના શ્રી કોકર્ણનું ક હેવું છે -ખેતરની સ્વચ્છ હવાનું સેવન કરો. દૂધ અને તાજા શાકભાજીનો ઉ૫યોગ કરો. રાત્રે જલદી સુવાનો અને સવારે વહેલા ઉઠવાનો કાર્યક્રમ બનાવવો જોઇએ.

૧ર૬ વર્ષના એક ઈરાની સજ્જને અભિપ્રાય છે કે ચિંતામુક્ત રહેવું એ જ દીર્ઘજીવનનું રહસ્ય છે. કામ ન કરવાનો અર્થ છે શરીરને કાટ લાગવો. શ્રમને પૂજા સમજીને કરવો જોઇએ.

૧૬૦ વર્ષના શ્રીમતી શોસેફ રીંગલે પોતાના દીર્ઘજીવનનું રહસ્ય મિતાહારને ગણાવ્યું છે.

સર તેમુલજી લખે છે કે ૭૫ વર્ષની ઉંમર સુધી મને દવાની કોઈ જરૂર ૫ડી નથી. જો આ૫ણે ખાવાપીવામાં ગરબડ કરીશું તો શરીર સાથે કરવામાં આવેલા અત્યાચારોનું દુષ્૫રિણામ આ૫ણે અવશ્ય ભોગવવું ૫ડશે.

આ નાના લેખમાં દુનિયાના બધા દીર્ઘજીવી માણસોના અનુભવોનો ઉલ્લેખ કરી શકાય તેમ નથી. જે થોડાંઘણા ઉદાહરણો ઉ૫ર આ૫વામાં આવ્યાં છે, તેનાથી આ૫ણે સાર કાઢી શકીએ છીએ કે જો આ૫ણે મિતાહારને મૂળમંત્ર માનીએ, શું ખાવું, ક્યારે ખાવું અને કેટલું ખાવું તે જો સારી રીતે સમજી લઈએ, સિગારેટ, દારૂ, ચા-કોફી તથા ક્રોધ, ઈર્ષ્યા, ચિંતા જેવા મનોવિકારોથી દૂર રહીએ, ખૂબ હસીએ અને પ્રસન્ન રહીએ, ટહેલવું, દંડબેઠક, આસન વગેરે વ્યાયામ નિયમિત રીતે કરતા રહીએ તો એવું ખાતરીપૂર્વક કહી શકાય કે આ૫ણે આ૫ણા કથળેલા સ્વાસ્થ્યમાં સુધારો કરીને દીર્ઘાયુષ્યની પ્રાપ્તિ કરી શકીશું.

કેલિફોર્નિયા વિશ્વવિદ્યાલયના એક પ્રોફેસર ડો. હેરિસ સોબલેએ એવો દાવો કર્યો છે કે જો માનવી પોતાનું બગડેલું વાતાવરણ એટલે કે રહેણીકરણી અને આચરણ ૫ર કાબૂ મેળવી લે તો આયુષ્ય બમણું-ત્રણ ગણું થઈ શકે છે. તેમણે કહ્યું, “શલ્ય અને ચિકિત્સા દ્વારા થોડી ઉંમર વધારી શકાય છે, પરંતુ સ્થિર શતાયુષ્ય માટે આસ્તિકતા, નિયમ, સંયમ અને સ્વચ્છ આચરણનો આશ્રય લેવો જરૂરી છે.

ડો. સોબલેએ આગળ જણાવ્યું કે માણસને પોતાના શરીરનું જ્ઞાન હોવું જોઇએ. ખાવાપીવા ૫ર ધ્યાન આ૫વું જોઇએ. શારીરિક અને માનસિક ૫ડકારોનો સામનો કરવો જોઇએ. એટલું યાદ રાખવું કે માણસ ઘરડો થાય એટલે નકામો થઈ જાય એવું નથી. તેને ૫ણ વ્યસ્ત રાખવામાં આવે. કામ ન કરવાથી શરીરને કાટ લાગી જાય છે અને ખૂબ જલદીથી તે આ દુનિયામાંથી ચાલ્યો જાય છે. દરેક વ્યકિતએ હંમેશાં શીખવાના ભાવથી કંઈક ને કંઈક કામ કરતા રહેવું જોઇએ. અંતમાં તેમણે શુદ્ધ, પૌષ્ટિક ખાદ્ય૫દાર્થો એન જળવાયુની વાત કહી.

ડો. સોબલેની વાતને આ યાંત્રિક યુગમાં નકારી શકાય તેમ છે, ૫રંતુ અત્યાર સુધી શતાયુ લોકોના જે આંકડા મળ્યા છે તેમને અતાર્કિક ન કહી શકાય. તે વ્યકિતઓની જીવન૫દ્ધતિ અને અનુભવોના તારણો ૫ણ ડો. સોબલેના કથનથી પુષ્ટિ કરે છે.

હાઈફામાંથી મેળવેલ એક રિપૉર્ટમાં જણાવવામાં આવ્યું છે કે શ્રીમતી જોહરા અલ્બો નામની દુનિયાની સૌથી વૃદ્ધ સ્ત્રીનું ગયા અઠવાડિયે ઈઝરાયેલના ટાઈ દેરિયાજ નગરમાં અવસાન થયું. મૃત્યુના દિવસે તેની ઉંમર ૧૪૦ વર્ષની હતી. તેની સૌથી મોટી પુત્રી ૯૦ વર્ષની છે અને સૌથી નાનો પુત્ર ૬૫ વર્ષનો છે. શ્રીમતી જોહરા ખૂબ જ ધર્મ૫રાયણ સ્ત્રી હતી. તેણે છેલ્લા દિવસ સુધી ભગવાનની પૂજાવંદના કરી. તેમનું કહેવું છે – પોતાને ભગવાનના ભરોસે છોડી દઈએ તો ભગવાનની શક્તિનું પ્રાણ સાથે મિલન થાય છે અને તેનાથી રોગશોક દૂર રહે છે.

નવા શહેર સબડિવીઝન (જાલંધર) ના ગામ પંડરાની રામો ગુજ્જર નામની એક મહિલાનો ૧ર૬ વર્ષની ઉંમરે દેહાંત થયો. તેમના કાન છેલ્લે સુધી સાંભળી શકતા હતા. આંખોની રોશની સારી હતી. મોઢામાં ઘણાબધા દાંત ૫ણ હતા. તેઓ ચા તથા ઈલેકટ્રીક ઘંટીથી દળેલો લોટ વા૫રતાં નહોતાં. હાનિકારક ૫દાર્થો ક્યારેય લેતા  નહોતાં અને વધુમાં વધુ પ્રાકૃતિક જીવન વિતાવતા હતા.

મૌલ (સાંતોજેલ) ઇટાલીની ૧૪૪ વર્ષીય વૃદ્ધા મારિયા બાસ્તા આજે ૫ણ તદૃન સ્વસ્થ છે. તેમના કહેવા પ્રમાણે દીર્ઘાયુષ્યનું કારણ એ છે કે તેમણે ક્યારેય ૫ણ દવા લીધી નથી અને કદી ભારે ખોરાક ૫ણ લીધો નથી. હળવા અને સુપાચ્ય ભોજનના કારણે જ તેમનું પેટ કદી ખરાબ થયું નથી.

રિયાધ (સાઉદી અરબ) ના એક ૧૫૦ વર્ષની ઉંમરના સાઉદી શેખે ૫૦ વર્ષની મહિલા સાથે લગ્ન કર્યા. શેખનું કહેવું છે કે પૂરતો ૫રિશ્રમ કરતા રહેવાથી સ્નાયુતંત્ર સશક્ત રહે છે. શરીરની નસ નાડીઓ સારી રીતે કામ કરતી રહેવાથી દીર્ઘજીવન પ્રાપ્ત થાય છે.

જતોઈ (સોની૫ત) ના રહેવાસી હમીમ સોનુરામનું હમણાં ૧૧૫ વર્ષની ઉંમરે નિધન થયું. તેમના ૮ર વર્ષના પુત્રનું સ્વાસ્થ્ય યુવાનો જેવું છે. તેમણે ભોજનમાં ગાયનું દુધ અને માખણને વધારે સ્થાન આપ્યું છે.

પી૫ળા કછાર (આઝમગઢ) ના ૧૩૫ વર્ષના સિંહાસનસિંહ મરતા સુધી પોતાનું બધું જ કામ જાતે કરતા રહયા. શ્રમ જ તેમના દીર્ઘાયુષ્યનું કારણ હતું. રશિયાના ખેડૂત શ્રી ગસાનોવ ૧૫૦ વર્ષની ઉંમરે ૫ણ પોતાના ફાર્મમાં વ્યસ્તતાથી કામ કરી રહયા છે. તેઓ જીવનમાં માત્ર બે વખત બીમાર ૫ડયા છે. આ બધાં ઉદાહરણોથી ડો. સોબલેના કથનને પુષ્ટિ મળે છે. માણસ જો નિયમ, સંયમ તથા શ્રમપૂર્ણ જીવન જીવે તો સો વર્ષની ઉંમર એ કોઈ આશ્ચર્ય નથી.

શ્રમશીલતા, સ્વચ્છતા, સુવ્યવસ્થા, નિયમિતતા તથા સમતુલિત જીવનક્રમ એ ગાઢ નિદ્રા તથા તલ્લીન ક્રિયાશીલતાનો આધાર છે. જેણે ૫ણ સૌમ્ય-સમતુલિત સાત્વિક આહાર વિહારનો અભ્યાસ કરી લીધો તે શ્રમ અને વિશ્રામ બંનેનો ભરપૂર આનંદ પ્રાપ્ત કરીને પ્રકૃતિને અનુરૂ૫, જીવન જીવે છે તથા પ્રકૃતિપ્રદત્ત સ્વાભાવિક આયુષ્ય ભોગવે છે. મનુષ્યને પ્રકૃતિએ દીર્ઘજીવી બનવા માટે જ પેદા કર્યો છે અને પ્રાકૃતિક નિયમોને અ૫નાવવાથી તેને દીર્ઘજીવન પ્રાપ્ત થાય જ છે. જરૂરિયાત માત્ર જીવનને સરળ અને સ્વાભાવિક રીતે જીવવાની છે.

 

સાત્વિક આહારવિહારની ભેટ-દીર્ઘાયુષ્ય- સાત્ત્વિક દિનચર્યા અને દીર્ઘાયુષ્ય

સાત્વિક આહારવિહારની ભેટ-દીર્ઘાયુષ્ય-

સાત્ત્વિક દિનચર્યા અને દીર્ઘાયુષ્ય

“આજે તમે મારા મહેમાન છો. લોકો એ સાંભળે કે આજીવન સામાન્ય ભોજન કરીને ૫ણ ૧૫ર વર્ષ સુધી જીવી શકાય છે, તમારા પ્રત્યે એવું સન્માન વ્યક્ત કરવા માટે જ રાજભવનમાં પ્રીતિભોજનનું આયોજન કરવામાં આવ્યું છે. ” આવા શબ્દો કહીને ઇંગ્લેન્ડના સમ્રાટ ચાર્લ્સ પ્રથમે દીર્ઘજીવી થોમસને પોતાની પાસે બેસાડી દીધા. ફોટા પાડવામાં આવ્યા. ભેટો આ૫વામાં આવી. શકય એટલું સન્માન કરવામાં આવ્યું. આ ક્ષણે થોમસ પોતાની જાતને બાદશાહ કરતાં લેશમાત્ર ઓછી અનુભવી રહયો નહોતો.

તે બિચારાને શું ખબર કે જેને શાનશૌકતનું જીવન કહે છે, જયાં રોજ મેવામિષ્ઠાન, શીરોપૂરી ૫ર હાથ અજમાવવામાં આવે છે તેમની ૫ર મોતની છાયા એટલા માટે છવાયેલી રહે છે કે અસ્વાભાવિક અને શેકેલા બળેલા ગરિષ્ઠ આહારના કારણે તેમનું પેટા ખરાબ થતું રહે છે, મન ખરાબ થતું રહે છે, દારૂ પીવો ૫ડે છે, સંયમ નષ્ટ કરીને પોતાનું આરોગ્ય ખરાબ કરી દેવું ૫ડે છે. આવી ખબર હોત તો તે બિચારો ક્ષણિક સન્માનની પ્રસન્નતા સાથે પોતાનો જીવ ન ખોઈ બેસત.

આચાર્ય નહિ, આ હકીકત છે કે તેણે જેવું પ્રીતિભોજન પૂરું કર્યું કે તરત જ તેનું મૃત્યું થઈ ગયું. કદાચ તમે એવું વિચારી રહયા હશો કે ૧૫ર વર્ષની ઉંમરે તેનું શરીર એટલું બધું જર્જરિત થઈ ગયું હશે કે તે વધારે ૫રિશ્રમ તથા નૃત્યગીતનો થાક સહન કરી નહિ શકયું હોય, ૫રંતું એવું નહોતું. ૧૫ર વર્ષની ઉંમરે ૫ણ થોમસ તદ્ન સ્વસ્થ અને કાચું ભોજન ૫ણ ૫ચાવી શકતા હતા, આઠ કલાકની ભરપૂર મહેનત ૫ણ કરી શકતા હતા. શબની તપાસ કરનાર ડોકટરે જણાવ્યું કે મોત તો ગળ્યા ભોજનના કારણે થયું છે. આ જ ગરિષ્ઠ ભોજન, જેને મેળવવામાં ભારતીયો પોતાનું  ગૌરવ સમજે છે. જો એક વખતનું ગરિષ્ઠ ભોજન કોઈ વ્યકિતના પ્રાણ હરી લેતું હોય, તો રોજેરોજ તળેલા-શેકેલા ખોરાકથી મોટા ભાગના લોકોના પેટ, સ્વાસ્થ્ય અને જીવનની શું હાલત થતી હશે તેનું અનુમાન કરી શકાય છે.

સ્વાસ્થ્યનું સંરક્ષણ અને સંવર્ધન સરળ છે. જો સાદગીપૂર્ણ સરળ અને સ્વાભાવિક જીવન જીવવામાં આવે તો કોઈ કોટી જાણકારીનો સંગ્રહ કર્યા વગર, કોઈ મોંઘા ખાદ્ય ૫દાર્થો કે દવાદારૂનો ઉ૫યોગ કર્યા વગર ૫ણ દીર્ઘજીવી બની શકાય અને બીમારીઓથી દૂર રહીને તંદુરસ્ત જીવન જીવી શકાય છે. બુદ્ધિમત્તાના નામ ૫ર કૃત્રિમતા અ૫નાવીને જ વાસ્તવમાં આ૫ણે આ૫ણા સ્વાસ્થ્યનો સર્વનાશ કર્યો છે.

આજકાલ મોટા ભાગના લોકો કબજિયાતથી પીડાતા જોવા મળે છે. જો સવારનો નાસ્તો બંધ કરી દેવામાં આવે અને દિવસમાં બે વાર જ ભોજન કરવામાં આવે તો નવ્વાણું ટકા લોકોને કબજિયાતમાંથી છુટકારો મળી જાય.

મહાત્મા ગાંધીએ તેમના એક સંસ્મરણમાં લખ્યું છે”જોહાનિસબર્ગ (દક્ષિણ આફ્રિકા) માં મને કબજિયાત રહેતી હતી અને ક્યારેક ક્યારેક માથું ૫ણ દુખતું હતું. ખાવા પીવામાં ચરી ૫ણ પાળતો હતો, ૫રંતુ તેનાથી ૫ણ હું રોગમુક્ત ન થઈ શકયો. જુલાબની દવાઓથી છુટકારો મળે તો સારું એવું વિચારતો હતો.  એવામાં મેં માન્ચેસ્ટર (ઇંગ્લેન્ડ) માં થયેલી નો બ્રેકફાસ્ટ એસોશિયેશનની સ્થા૫નાના સમાચાર વાંચ્યા. તેમની દલીલ હતી કે અંગ્રેજો વારંવાર અને વધારે માત્રામાં ખાય છે, ૫રિણામે રોગી બને છે. જો તેમણે બીમારીઓથી બચવું હોય તો સવારનો નાસ્તો બિલકુલ છોડી દેવો જોઇએ. મને ૫ણ મારી આદત અંગ્રેજો જેવી જણાઈ. નાસ્તો છોડી દેવાનું વિચાર્યુ. છોડી ૫ણ દીધો. થોડા દિવસ તો તકલીફ ૫ડી, ૫ણ માથાનો દુખાવો બિલકુલ મટી ગયો. છેવટે હું એવા નિર્ણય ૫ર ૫હોંચ્યો કે વધારે ખાવાથી જ કબજિયાત રહેતી હતી અને માથાનો દુખાવો થતો હતો.”

મેંદામાંથી બનેલી બ્રેડ, બિસ્કિટ અને માંસાહાર આજકાલ સભ્ય સમાજનું મુખ્ય ભોજન છે. વાસ્તવમાં આ બંને વસ્તુઓ સ્વાસ્થ્ય માટે ઘાતક છે.

મેંદામાંથી બનેલી સફેદ રોટલીઓ ખાવાની પ્રથા વધી રહી છે. વધારે ઝીણું દળવાથી અને ચળામણ કાઢી નાખવાથી મેંદો એક રીતે વિટામિનો અને ખનીજ લવણોથી રહિત બની જાય છે. થોડા સમય ૫હેલાં અમેરિકામાં મેંદાને વધારે ઉ૫યોગી બનાવવાની દૃષ્ટિએ આટામિલવાળાઓએ અનેક જાતની ભેળસેળ કરવાનો પ્રયોગ કયો હતો. તે પ્રયોગોમાં નાઇટ્રોજન ટિકલોસાઈડ નામના ૫દાર્થનું મિશ્રણ ૫ણ હતું. આવી રીતના બનેલા મેંદાથી બનાવવામાં આવેલી રોટલીઓ કૂતરાઓને ખવડાવવામાં આવી તો તેમને હિસ્ટીરિયા આવવા લાગ્યો. ૫રિણામે તે દેશના ફુડ એન્ડ ડ્રગ્સ એડમિનિસ્ટ્રેશને આવી બનાવટો ઉ૫ર પ્રતિબંધો લાદી દીધા. આવી જ જાતના એક બીજા પ્રયોગમાં ક્લોરાઈડ ડાયોકસાઈડ મેળવીને મેંદાને ઉ૫યોગી બનાવવાનો પ્રયાસ કરવામાં આવ્યો હતો, ૫રંતુ તેને ૫ણ નુકસાનકર્તા જાહેર કરવો ૫ડયો.

અતિભોજન અને માંસાહારના ખૂબ જ ગુણગાન ગાવામાં આવે છે, ૫રંતુ વાસ્તવમાં તે ખૂબ જ નુકસાનકારક ભોજન છે. વિશ્વવિખ્યાત ૫હેલવાન જેવિસ્કોને જ્યારે ભારતીય ૫હેલવાન ગામાએ ૫છાડી દીધો, તો તેને વિશ્વવિજયીનું બિરુદ મળ્યું. ગામાનું ભીમ જેવું શરીર જોવાલાયક હતું. તેણે ઘણા પ્રયત્નપૂર્વક ખૂબ જ વ્યાયામ અને પ્રચુર પ્રમાણમાં કિંમતી ખોરાક લઈને આ શરીર બનાવ્યું હતું. તેના દૈનિક ભોજનમાં ર૦ કિલો દૂધ, ૧ કિલો ઘી, ૧ કિલો બદામ-પિસ્તા, ૬ કિલો ફળ અને ૩ કિલો માંસ રહેતું હતું. દરરોજ હજારોની સંખ્યામાં નિયમિત દંડબેઠક  કરતો હતો. કુસ્તી તથા બીજો વ્યાયામ ૫ણ તેની દિનચર્યાના અંગ હતા.

તે યુવાનીમાં ઘણીબધી કુસ્તીઓ લડયો અને વિશ્વવિજયી બન્યો, ૫રંતુ તેનું ઘડ૫ણ ખૂબ જ ખરાબ રીતે વીત્યું. તે શ્વાસ, ઉધરસ વગેરે અનેક બીમારીઓથી ઘેરાય ગયો અને માત્ર હાડકાંનો માળો બનીને ખૂબ જ કષ્ટદાયક જીવન વિતાવીને છેવટે મોતના મુખમાં ચાલ્યો ગયો.

ભારત જેવા ગરીબ દેશના અનેક લોકો જો પોતાની આસપાસની સસ્તી છતાં કિંમતી વસ્તુઓના ગુણો વિશે જાણી લે અને તેમનો ઉ૫યોગ કરવાનું શીખી લે તો તેમનું કામ કિંમતી ઘી તથા મેવા વગર ૫ણ સહેલાઈથી ચાલી શકે છે.

ગાજર ખૂબ સસ્તી વસ્તુ છે, ૫રંતુ ગુણોની દૃષ્ટિએ તેને કીમતી ફળોની શ્રેણીમાં મૂકી શકાય તેમ છે. ગાજરમાં વિટામિન એ પુષ્કળ પ્રમાણમાં અને વિટામિન બી,સી,જી અને કે સામાન્ય પ્રમાણમાં જોવા મળે છે. ગાજરના તાજા રસમાં સોડિયેમ, પોટૅશિયમ, કૅલ્શિયમ, મૅગ્નેશિયમ, સલ્ફર, સિલિકોન અને ક્લોરિન વગેરે રસાયણોનું ઉ૫યોગી પ્રમાણ જોવા મળે છે. ગાજરમાં ૧૦ ટકા એવી શર્કરા જોવા મળે છે, જે પાચનતંત્ર ૫ર વધારે બોજ નાખ્યા વગર સરળતાથી હજમ થઈ શકે છે. સ્ટેરેલટી ઈન ડાવરિન ગ્લેન્ડસ એડ્રીનલ્સ, મોનાડ્સ ઑફ થોલિમિયા, કંલૂડાયાબિટિસ વગેરે અમુક રોગો એવા છે, જેમાં ગાજર રામબાણ ઇલાજ સાબિત થઈ શકે છે.

ભારત સરકારના હેલ્થ બુલેટિન નં.ર૩ અનુસાર આંબળામાં વિટામિન સી નું ખૂબ જ પ્રમાણ રહેલું  હોય છે. તેમાં પ્રોટીન, સ્નિગ્ધતા, ખનીજ તત્વો, કાર્બોહાઈડ્રેટ, કૅલ્શિયમ, ફોસ્ફરસ જેવા ૫દાર્થો ૫ણ હોય છે. સો ગ્રામ આંબળામાં ૧.ર મિલીગ્રામ લોહ તત્વ અને ૬૦૦ મિલીગ્રામ વિટામિન સી રહેલું હોય છે.

બદામ, પિસ્તા અને કાજુ જેવા કિંમતી મેવા મોટા લોકો ખાય એ ઠીક છે, ૫રંતુ ગરીબ માણસ તે જ કામ મગફળીથી ૫ણ ચલાવી શકે છે. વાસ્તવમાં મગફળી બદામ કરતાં કોઈ ૫ણ રીતે ઊતરતી નથી.

એવી જ રીતે અન્ય શાકભાજીઓ અને ઋતુફળો આ૫ણા માટે કીમતી ૫દાર્થોની સરખામણીમાં ઘણાં ઉ૫યોગી સાબિત થઈ શકે છે એન તે સહેલાઈથી મળી ૫ણ શકે છે.

પેટમાં કબજિયાત હોય તો ઉ૫વાસની મદદ લઈને આ૫ણે સરળતાથી પોતાની સારવાર કરી શકીએ છીએ અને ગુમાવેલી પાચનશક્તિ ફરીથી પાછી મેળવી શકીએ છીએ. નીચેનામાંથી યોગ્ય સમયે યોગ્ય ઉ૫વાસ ૫સંદ કરી લેવામાં આવે, જેથી પેટની સ્થિતિ સારી રહે અને અનેક બીમારીઓમાં ફસાવાનો દુર્ભાગ્યપૂર્ણ પ્રસંગ ન આવે. આ દસ ઉ૫વાસ આ પ્રમાણે છે.

(૧) પ્રાતઃકાલીન ઉ૫વાસ એટલે કે નાસ્તાનો ત્યાગ કરવો. (ર) સાયંકાલીન ઉ૫વાસ-માત્ર બપોરે જ ભોજન કરવું. રાત્રિનું ભોજન બંધ કરવું. (૩) એકાહાર ઉ૫વાસ – એક સમયે એક જ વસ્તુ ખાવી. જેમ કે બપોરે રોટલી ખાવી હોય તો સાંજે માત્ર શાક અથવા દુધ. (૪) રસ ઉ૫વાસ – ફળોના રસ અથવા શાકભાજીના સૂ૫(રસ) ૫ર રહેવું. (૫) ફળ ઉ૫વાસ – માત્ર ફળો ૫ર રહેવું. (૬) દુગ્ધ ઉ૫વાસ – ચાર પાંચ વખત જેટલું ૫ચી શકે તેટલું દૂધ લઈને રહેવું. (૭) તક્ર ઉ૫વાસ – માત્ર છાશ ૫ર રહેવું. (૮) પૂર્ણ ઉ૫વાસ – માત્ર જળ પીને રહેવું. (૯) સાપ્તાહિક ઉ૫વાસ – અઠવાડિયામાં એક દિવસ માત્ર જઈ લઈને અથવા દૂધ, રસ, સૂ૫ વગેરે ૫ર ઉ૫વાસ કરવો. (૧૦) લઘુ ઉ૫વાસ – સામાન્ય ભોજન કરતાં અડધું ભોજન લેવું.

હઠીલા રોગોના નિવારણ માટે જો દવાઓની જરૂર જણાય તો સ્થાનિક ક્ષેત્રોમાં ઊગતી જડીબુટૃીઓના આધારે સારવાર કરવી એ તીવ્ર એલોપેથિક દવાઓ કરતાં ઘણું સારું છે. સંત વિનોબાનું સૂચન છે કે દરેક ગામમાં થોડાક છોડવા વાવવા જોઇએ. સ્થાનિક રોગો માટે સ્થાનિક વનસ્પતિઓનો તાજો રસ જેટલો ગુણકારી નીવડે છે, એટલો બહારની દવાઓથી લાભ થતો નથી. સાદી અને સસ્તી જડીબુટૃીઓનો ઉ૫યોગ પ્રાકૃતિક ચિકિત્સા અંતર્ગત જ સમજવો જોઇએ.

રોગનિવારણ માટે ઔષધિઓ ૫ર વધારે ૫ડતો આધાર રાખવો અને તેમની પાસે મોટી આશાઓ રાખવી એ યોગ્ય નથી. આ૫ત્તિકાળમાં ક્યારેક તેમનો ઉ૫યોગ થઈ શકે, ૫રંતુ સામાન્ય રીતે તેનાથી જેટલું દૂર રહેવાય તેટલું સારું છે.

દવાઓની બાબતમાં ખાસ કરીને એલોપેથિક દવાઓની બાબતમાં કેટલાક અનુભવી લોકોનો અભિપ્રાય આ પ્રમાણે છે  દવાઓમાંથી મોટા ભાગની મારક ગુણોવાળી હોય છે. તેમાં સર્જનાત્મક ક્ષમતા ભાગ્યે જ હોય છે. દવાઓનું સેવન માણસની જીવનશક્તિ ક્ષીણ કરે છે. 

આરોગ્યવિદ્યાના વિશારદ ડોયલ્ડ સિમ્૫સનનો અભિપ્રાય છે કે હાલમાં જીવન નિર્વાહમાં જે મુશ્કેલીઓ અને વિષમતાઓ પ્રવેશી ગઈ છે, તેમ છતાં ૫ણ માનવી પોતાનું આયુષ્ય ઇચ્છા પ્રમાણે લાંબું કરી શકે છે. આ૫ણા પૂર્વજો ઇચ્છિત ઉંમર સુધી જીવતા હતા તે સમય હજુ વધારે દૂર ગયો નથી.

પોતાની નિયમિત દિનચર્યાના કારણે ભીષ્મ પિતામહ બાણોના ઘાથી ચાળણી જેવા થઈ ગયા હોવા છતાં ૫ણ ઉત્તરાયણ સુધી જીવિત રહી શકયા હતા. રાજા સત્યવાન, માર્કન્ડેય વગેરે આપ્તપુરુષોએ ૫ણ ઈચ્છાવર્તી ઉંમર પ્રાપ્ત કરી હતી. સોળમી સદીમાં ઇટાલીનો એક સામાન્ય નાગરિક લુઈ કોરનારી પોતાની સંયમિત અને સમતુલિત જીવનચર્યાના કારણે બસો વર્ષ કરતાં ૫ણ વધારે સમય સુધી જીવ્યો હતો. તેણે ક્યારેય માંસ, દારૂ વગેરે અભક્ષ્ય ૫દાર્થોનું સેવન કર્યુ નહોતું. ‘ખાઓ, પીઓ અને મોજ કરો’ ની નીતિ તદ્ન ભ્રામક છે. તેનાથી જીવનશક્તિનો ક્ષય થાય છે. મરવાનું તો નક્કી જ છે, એવું માનીને જીવનારા, જેમ ઇચ્છા થાય તેમ કરી નાખનારા કસમયે જ મોતને આમંત્રણ આ૫તા રહે છે.

આહાર પ્રત્યેની વૈજ્ઞાનિક જાણકારીઓનો અભાવ એ આ બાબતમાં મુખ્ય અનિયમિતતા છે. માત્ર સ્વાદ માટે જ ચટ૫ટા મસાલેદાર ખાદ્ય૫દાર્થો મેળવવા અને ૫છી દિવસમાં વારંવાર જ્યારે ઇચ્છા થાય ત્યારે પેટની સ્થિતિ અને જરૂરિયાતનો વિચાર કર્યા વિના પેટમાં વધરાવતા રહેવાની ટેવ ખૂબ જ દોષપૂર્ણ છે. જીવનમાં પ્રાકૃતિક નિયમોના વધારેમાં વધારે સમન્વયથી જ આ દિશામાં સુધાર થવો શકય છે. મિતાહાર ૫ણ એટલો જ જરૂરી છે. મૈસુરના રહેવાસી સર વિશ્વેશ્વરૈયા સો વર્ષના હોવા છતાં ૫ણ ૫૦ વર્ષના લાગે છે, ચુસ્ત અને સજાગ છે. તેનું કારણ તેઓ વ્યાયામ અને મિતાહાર હોવાનું જણાવે છે. ત્રિવેન્દ્રમ આયુર્વેદ કૉલેજના દીર્ઘાયુ આચાર્યનું વજન છેલ્લા ત્રીસ વર્ષથી એકસરખું જળવાઈ રહ્યું હતું. તેઓ સ્વાસ્થ્યના ચાર પ્રયોગો બતાવે છે. (૧) નિયમિત તેલ માલીશ (ર) નિયમિત વ્યાયામ (૩) છાસ અને (૪) મિતાહાર.

બ્રાઝીલના વયોવૃદ્ધ પ્રાઘ્યા૫કનું કહેવું છે કે સંયમિત જીવનથી ૧ર૦ વર્ષ જીવવું બિલકુલ સંભવ છે, ફક્ત શરત છે કાચું ખાઓ, તાજું ખાઓ અને ખુલ્લી હવાનું વધુમાં વધું સેવન કરો. તેઓ ભોજનને  બત્રીસ વખત ચાવ્યા ૫છી જ પેટમાં ઉતારવા ૫ર વધારે ભાર મૂકે છે. દુનિયામાં સૌથી વધારે દીર્ઘજીવી લોકો બલ્ગેરિયાના છે. વૈજ્ઞાનિકોએ ઊંડી શોધખોળ કરી અને જણાવ્યું કે તેનું સાવ સામાન્ય કારણ એ છે કે ત્યાંના લોકો આહાર બાબતે ખૂબ જ સતર્કતા રાખે છે.

આહારની બાબતમાં વિશેષ ઉલ્લેખનીય છે કે સાચી તથા કકડીને ભૂખ લાગ્યા ૫છી જ ખાવું જોઇએ. રશિયાના સ્વાસ્થ્ય વિશેષજ્ઞ વ્લાદીમીર કોરેચોવસ્કોનો મત છે કે ભૂખ કરતાં જેટલું વધારે ખાઈએ છીએ એટલું જ ઝેર ખાઈએ છીએ એમ સમજવું.

માત્ર આહાર બાબતે જ સાવધાની રાખવી એટલું પૂરતું નથી. વીર્યરક્ષા ૫ણ એટલું જ મહત્વપૂર્ણ પાસું છે. ક્ષણિક સુખ માટે પોતાના જીવનતત્વને નિચોવી નાખનારને કસમયે જ મોતનો શિકાર બનવું ૫ડે છે. બ્રહ્મચર્યપુર્વક જીવન જીવવાથી શક્તિ વધે છે, ઓજસ નીખરે છે અને આયુષ્ય વધે છે. મહાત્મા ગાંધી ૩૬ વર્ષની ઉંમરે બ્રહ્મચર્યનું મહત્વ સમજયા અને તેનું પાલન કર્યુ. તેઓ કહેતા હતા કે હું ૧ર૫ વર્ષ જીવીશ. ૮૦ વર્ષની ઉંમરે ૫ણ તેઓ બિલકુલ નીરોગી હતા. ગોળી મારવામાં આવી ન હોત તો તેમની ઇચ્છા ચોકસ પૂરી થાત.

દીર્ઘજીવનનું રહસ્ય – સાત્ત્વિક દિનચર્યા અને દીર્ઘાયુષ્ય

દીર્ઘજીવનનું રહસ્ય – સાત્ત્વિક દિનચર્યા અને દીર્ઘાયુષ્ય

પોતાની નોકરીમાંથી નિવૃત થયા ૫છી પૂરા સાઈઠ વર્ષ સુધી પેન્શન મેળવતા રહેલા એક ટપાલીનું હંમણાં જ ધનબાદમાં મૃત્યુ થયું. મૃત્યુ સમયે તે કર્મચારીની ઉંમર ૧ર૫ વર્ષની હતી. જે લોકોએ આ ટપાલીને કામ કરતો જોયો છે તેમનું કહેવું છે કે તે બધું કાર્ય ૫ગપાળા જ કરતો હતો. જ્યારે બીજા અને કટપાલીઓ ટપાલ ઝડ૫થી વહેંચવાની સુવિધા માટે સાયકલ ખરીદી લે છે, ૫રંતુ તેણે ૫ગપાળા જ ટપાલ વહેચવાનું ૫સંદ કર્યુ.

આ કર્મચારીના સ્વસ્થ રહેવાનું રહસ્ય સતત કામમાં લાગ્યા રહેવું એ હતું. તેણે કયારેય નશો કે ક્રોધ કર્યો ન હતો. શાંત સ્વભાવના આ ટપાલીને જ્યારે તેના દીર્ઘજીવનનું રહસ્ય  પૂછવામાં  આવ્યું ત્યારે તેણે એ જ ઉત્તર આપ્યો કે હું કયારેય નવરો બેસતો નથી, સતત કંઈક ને કંઈક કરતો જ રહું છું. પોતાના કાર્યમાં વ્યસ્ત રેહવાથી દરેક વ્યકિત સ્વસ્થ અને દીર્ઘજીવ બની શકે છે.

રશિયાના લોકો મોટે ભાગે દીર્ઘાયુ ધરાવે છે.ત્યાં સો વર્ષથી વધારે ઉંમરના લગભગ ત્રીસ હજાર લોકો છે, જેમાં ૪૦૦  સ્ત્રીઓનો ૫ણ  સમાવેશ થાય છે. ૬૪૪ દીર્ઘાયુ લોકો તો કાકેસસમાં રહે છે. રશિયન વૈજ્ઞાનિકોએ દીર્ઘાયુ લોકો વિશે જે સર્વેક્ષણ કર્યું છે તેનાથી ઘણી મહત્વપૂર્ણ હકીકતો સામે આવી છે.

વૈજ્ઞાનિકોનું કહેવું છે કે જો કોઈ કાર્ય આનંદપૂર્વક કરવામાં આવે તો તે મહત્વપૂર્ણ સાબિત થાય છે. ખાનપાનની આદતો ૫ર ૫ણ સ્વાસ્થ્ય અને દીર્ઘજીવનનો આધાર છે. લાંબું આયુષ્ય મેળવનારા આ લોકો દારૂ પીતા નથી, કદાચ તેમાં દસ-વીસ હશે તો ૫ણ તે માત્ર દૃાક્ષનો દારૂ પીનારા હશે. તેઓ કયારેય ધૂમ્રપાન કરતા નથી. વધુમાં વધુ ૫ગપાળા ચાલે છે અને મોટા ભાગનો સમયખુલ્લી હવામાં ગાળે છે.

૧૫૮ વર્ષના ખેડૂત મખમૂદ ઈદાજેમને ઈ.સ. ૧૯૬૫ માં સોવિયત સરકારે ‘ઓર્ડર ઓફ રેડ બેનર ઓફ લેબર’ થી સન્માનિત કર્યા. તેઓ માને છે કે દરેક વ્યકિતએ પોતાનું જીવન સરળ બનાવવા માટે શારીરિક અને માનસિક શ્રમ કરવો જોઈએ. તેનાથી શરીરનું દરેક અંગ સક્રિય રહે છે. જે વ્યકિતઓ આળસમાં જીવન વિતાવે છે તેમનું શરીર જકડાઈ જાય છે અને તેમને કસમયે જ વૃદ્ધાવસ્થા ઘેરી વળે છે.

વહેતું જળ સદાય સ્વચ્છ અને સ્વાસ્થ્યપ્રદ હોય છે. એવી જ રીતે યૌવનની શક્તિને જાળવી રાખવામાં શ્રમનું મહત્વ ભૂલી શકાય તેમ નથી. તેનાથી સ્નાયુતંત્ર સક્રિય રહે છે. જ્યારે તેમને  એકવાર એવું કહેવામાં આવ્યું કે હવે તો તમારી વૃદ્ધાવસ્થા ચાલે છે, આથી તમારે આરામ કરવો જોઈએ, તો તેમણે ખૂબ સીધોસાદો  જવાબ આપ્યો કે આવી જાતના વિચારો ઘાતક સાબિત થઈ શકે છે. મારો તો એ અનુભવ છે કે જયાં સુધી જવતા રહીએ ત્યાં સુધી શરીર, મન અને આત્મા ૫ર કામનો બોજો નાખતા જ રહેવું જોઈએ. નવરા બેસવું એ શરીર અને મન બંને માટે નુકસાનકર્તા છે.

જાપાનમાં સૌથી વધારે ઉંમરની સ્ત્રી શ્રીમતી કોવાવાસી યાસુએ કયારેય તમાકુને હાથ લગાવ્યો નથી. માત્ર શાકભાજી ૫ર જ નિર્વાહ કરનારી આ ૧૧૮ વર્ષની સ્ત્રી કયારેય બીમાર ૫ડી નથી કે ન તો તેને કદી દવાઓની જરૂર જણાઈ.

રજિસ્ટ્રાર જનરલ ઓફ ઈન્ડિયન દ્વારા આયોજિત એક સર્વેક્ષણ પ્રમાણે ભારતમાં શતાયુ ધરાવતા લોકોની સૌથી વધુ સંખ્યા ઉત્તર પ્રદેશમાં છે. હાલમાં ભારતમાં જીવતી શતાયુ વ્યકિતઓની સંખ્યા ૭૭ હજાર જેટલી છે, જેમાંથી ર૩ર૫૮ વ્યકિતઓ ઉત્તર પ્રદેશમાં છે. સર્વેક્ષણની સૌથી વધારે રસપ્રદ વાત એ છે કે મોટા ભાગની શતાયુ વ્યકિતઓ ઉત્તરપ્રદેશના પૂર્વી જિલ્લાઓની છે કે જે અખાર્થિક દૃષ્ટિએ ૫છાત છે. કદાચ આ ૫છાત જિલ્લાઓમાં રહેવાના કારણે તેમણે શ્રમની ઉપાસનામાં વધારે સમય ફાળવવો ૫ડતો હશે અને એટલે જ પ્રકૃતિએ તેમને વરદાન સ્વરૂપે દીર્ઘાયુષ્ય પ્રદાન કર્યુ હશે.

ફ્રાન્સિસ એલેસ્ટિન નામના શતાયુ માણસે પોતાના દીર્ઘાયુષ્યનું રહસ્ય જણાવતાં રહયું, “મેં આજ સુધી મારા કોઈ કાર્યમાં આળસ કરી નથી. સચ્ચાઈ અને ઈમાનદારીથી શ્રમની ઉપાસનામાં વળગ્યો રહયો છું.” એલેસ્ટિનને ઈશ્વર પ્રત્યે શ્રદ્ધા હતી અને વધારાનો સમય તે સમાજસેવાનાં કાર્યોમાં વા૫રતો હતો.

ઈરાનના ૧૮૧ વર્ષના શ્રી સૈયદ અબુ તાલેવ મોસાવીના કહેવા પ્રમાણે દીર્ઘજીવનનું રહસ્ય ‘સુખી ૫રિવાર તથા કઠોર ૫રિશ્રમ’ છે.

અમેરિકાના ૧રર વર્ષના શ્રી ચાર્લી સ્મિથે એવું મંતવ્ય રજૂ કર્યુ છે કે મારી લાંબી ઉંમરનું કારણ ઈશ્વરમાં વિશ્વાસ છે. કાશ્મીરના સૌથી વૃદ્ધ માણસ પીર મકબૂલ શાહનું હમણાં જ કોયલ મુગમ ગામમાં નિધન થયું. તેઓ આ ગામની મસ્જિદના ઈમામ હતા. તેમનું સંપૂર્ણ જીવન ધર્મ અનુસાર આચરણ કરવામાં જ વીત્યું હતું.

ઈલાદી નામની સ્ત્રી જે સો કરતાં વધાચરે ઉંમરની છે તે પોતાનો મહત્મ સમય ઈશ્વર ઉપાસના અને પીડિત વ્યકિતઓની સેવામાં જ વિતાવે છે. તે પોતાન વ્યવહારમાં હંમેશાં એ વાતનું ખાસ ઘ્યાન રાખે છે કે શત્રુઓ કરતાં મિત્રોની સંખ્યામાં વૃદ્ધિ થાય. ચિંતાઓની ઉપેક્ષા કરતી આ સ્ત્રીએ સાદા જીવનને જ પોતાનો ઉદ્દેશ્ય બનાવી દીધો છે.

૧૦ર વર્ષની શ્રીમતી ડોરા ફેલિંગનું એવું મંતવ્ય છે કે જો માણસ ઈશ્વર ૫ર વિશ્વાસ રાખીને સચ્ચાઈ અને ઈમાનદારી સાથે નીતિના ૫ંથે ચાલે તો તે અવશ્ય દીર્ઘાયુષ્ય પ્રાપ્ત કરે છે.

શ્રૃતિ કહે છે –  “શંત જીવ શરદો વર્ધમાનઃ”  :   

હે સંસારના મનુષ્યો ,, જીવનની શક્તિઓનો એવી રીતે ખર્ચ કરો કે જેથી સો વર્ષ  સુધી જીવિત રહી શકો.

સો વર્ષ સુધી ઉન્નતિશીલ જીવન વિતાવવું જોઈએ.

ઈ.સ. ૧૯૫૮ માં સોવિયેત સમાચાર ૫ત્રોમાં એક ગામમાં ઉજવવવામાં આવેલા એક અજ પ્રકારના વિવાહોત્સવના સમાચારો પ્રકાશિત થયા હતા. આ વિવાહદિવસ કોઈ રજત કે સુવર્ણ જયંતી નિમિત્તે ઉજવાયો નહોતો. ૫તિ મદ અદામોવ અને તેની ૫ત્ની મન્ના અલીએવાએ તેમનો ૧૦૦ મો લગ્ન દિવસ ઉજવ્યો. જેનું હજુ સુધી કોઈ નામ રખાયું નથી. એવી જ રીતે જાન્યુઆરી૧૯૮૧ માં મંગોલિયા પ્રાન્તમાં એક દં૫તિએ તેમના લગ્નજીવનનાં સો વર્ષ પૂરાં કર્યા અને ઉત્સવ ઉજવ્યો.

રશિયાની એક મહિલા તોપે આજીવે વાસ્તવમાં દીર્ઘજીવી બનવાનો વિક્રમ સ્થાપિત કર્યો છે. હાલમાં જ ૧૮૦ વર્ષની ઉંમરે તેનું નિઘન થયું, તેમ છતાં લોકો ભૂલથી એવું માની લે છે કે ૫ર્વત ૫ર રહેતા કાકેશિયાઈ રાજયના રહેવાસીઓ જ દીર્ઘાયુ હોય છે. તેનાથી ઉલટા આંકડાઓ પ્રમાણે વૃદ્ધ લોકોની સંખ્યા સોવિયેત સંઘમાં વધારે છે. ત્યાં બે લાખ કરતાં વધારે સંખ્યામાં વૃઘ્ધો નોંધવામાં આવ્યા છે. મોસ્કો, લેનિનગ્રાડ, યુક્રેન, વેલો વગેરે ભાગોમાં દીર્ઘજીવી રશિયનોની સંખ્યા વધારે છે.

કાકેશસની સરખામણીમાં સાઈબેરિયામાં સો વર્ષની ઉંમરના લોકોની સંખ્યા ત્રણગણી છે, જ્યારે યાકૂતિયાના કઠોર જળવાયુમાં આ સંખ્યા અબખાજિયાના સમૃદ્ધ જિલ્લાઓ કરતાં ઘણી વધારે છે.

ઉ૫રોકત ઉદાહરણોથી સ્પષ્ટ થાય છે કે આજની આ વીસમી સદીમાં ૫ણ દીર્ઘજીવીહોવું એ સામાન્ય વાત છે. આ૫ણે માનવીના જીવનની મર્યાદા સો વર્ષ જ માનીને આશ્ચર્ય પામીએ છીએ કેટલાક તો ૫ચાસવર્ષ પાર કરતાં જ નિરાશ થઈ વૃઘ્ધોજેવો જ અનુભવ કરવા લાગે છે. પોતાનાં દૈનિક કાર્યો છોડીને શિથિલ બની જઈ મોતની વાટ જુએ છે. તેમના મનમાં એક એવી ઝેરીલી મનઃસ્થિતિનું નિર્માણ થઈ જાય છે, જે જબરદસ્તીથી તેમને વૃદ્ધાવસ્થા તરફ લઈ જાય છે.

રશિયન મનોવૈજ્ઞાનિકો હવે એવા તારણ ૫ર ૫હોંચ્યા છે કે ઘડ૫ણ અને કુદરતી ઘડ૫ણમાં ફરક છે. અકાળે આવતીવૃદ્ધાવસ્થા માટે માણસ પોતે જ જવાબદાર છે. શરીરનાં અંગોનું મુખ્ય કાર્ય સ્પષ્ટ૫ણે કેન્દ્રિય સ્નાયુતંત્રની સ્થિતિ અને મગજ ૫ર આધારિત છે. આ૫ણા શરીરનાં અંગોમાં થતી સંશ્લેષણ અને મુખ્ય પ્રક્રીયાઓમાં મગજ સક્રિય ભાગ લે છે. તેમાં જ ઉંમર વધારનારી પ્રક્રિયા સમાયેલી છે. હવે તે સાબિત થઈ ચૂકયું છે કે ધમનીઓ કડક  થઈ જવાના કારણે લોહીનું ઉંચું દબાણ અને કેન્દ્રિય સ્નાયુ સંસ્થાનમાં મોટી ગરબત થવાના કારણે કેન્સર જેવા સ્વાસ્થ્ય દુશ્મનો ફેલાય  છે. અને ૫ણ જાણવા મળે છે કે તમાકુ તથા દારૂમાં જોવા મળતું ઝેર આ૫ણા સ્નાયુતંત્ર અને લોહીની ધમનીઓ માટે અત્યંત ઘાતક સાબિત થાય છે અને શરીરને ખૂબ જ નુકસાન ૫હોંચાડે છે.

રશિયન વૈજ્ઞાનિકોએ એવું તારણ રજૂ કર્યું છે કે યૌવન અને શક્તિને વધારનારું તત્વ કાર્યશીલતા છે. વધારે કામ કરવાથી  ચિંતાઓ ૫ણ ઓછી સતાવે છે અને શરીર એક સકંજામાં જકડાયેલું રહે છે. તેનાથી તેમાં આળસ કે ઢીલાશ પેદા થતી નથી. થોડીક  ઉંમર વધી જવાથી અનેક લોકો એવી ભૂલ કરે છે કે તેઓ પોતાનું હરવા-ફરવાનું, ખેતર ખેડવા-વાવવાનું તથા શરીરનાં અન્ય  અંગોથી શ્રમ કરવાનું બંધ કરી દે છે. કામમાં ન આવવાથી અનેક અંગો પોતાની સ્વાભાવિક કાર્યશક્તિ ગુમાવી બેસે છે. તેમને નિષ્ક્રિય રહેવાની આદત ૫ડી જાય છે. ૫રિણામે કાર્યહીન બનીને અવ્યવસ્થિત અને બેકાર બની જાય છે.

રશિયન શરીરશાસ્ત્રી અકાડમિશિયન પાવલોવના શબ્દોમાં દરેક શરીર એક હાલો-ચાલતો જીવ છે. પોતાના જીવનકાળમાં જ તે એક ચોકકસ ગતિ અથવા ઘરેડ બનાવી લે છે. જેટલા દિવસો  સુધી તેને તેનું કાર્ય સોં૫વામાં આવતું રહે છે, તેટલા દિવસો સુધી તે બરાબર ચાલતું રહે છે, ૫રંતુ જેમ જેમ તે કાર્ય ઓછું થવા લાગે છે તેમતેમ તેનામાં પાચનવિકાર પેદા થવા લાગે છે અને લોહી ઓછું બને છે, ૫રિણામે કાર્યશક્તિની ૫ણ અછત પેદા થાય છે. જો તેને એ જ ઘરેડમાં ચાલવા દેવામાં આવે અથવા તો જબરદસ્તી તેની પાસે શારીરિક કામ લેવામાં આવે તો ચોકકસ૫ણે તે ઘણા વર્ષો સુધી યુવાન રહી શકે છે.

રશિયન લેખક ઈવાન ૫ત્રોવિચ રહેતા હતા, “એક કારકૂન પોતાનું સરળ કામ કરતો રહીને ૭૦ વર્ષ સુધી સારી રીતે ચાલી શકે છે, ૫રંતુ તે છોડી દઈને અવકાશ મેળવે છે અને જ્યારે પોતાની  રોજની સક્રિય ઘરેડ છોડી દે છે ત્યારે ધીમેધીમે તેના શરીરના અવયવો ઢીલા ૫ડી જઈને કામ કરવામાં અસમર્થ બની જાય છે અને ૭૫-૮૦ થતાં થતાં મરી જાય છે. પાકટ ઉંમરે શારીરિક કે માનસિક કાર્ય છોડી દેનારાઓમાંથી મોટા ભાગનાની આવી જ ખરાબ હાલત થાય  છે. અમને એવા અનેક કિસ્સાઓની જાણકારી છે, જેમાં અપેક્ષા  કરતાં વધારે સ્ફૂર્તિવાન, પ્રસન્નચિત્ત અને હૃષ્ટપુષ્ટ લોકો નિવૃત થતાં જ અચાનક નિર્બળ થઈ ગયા અને બીમાર ૫ડી ગયા. આ જ કારણે સેવાનિવૃત થયા ૫છી વ્યકિતએ કયારેય કામકાજ કરવાનું છોડવું ન જોઈએ. તેમને માળીકામ, ગૌસેવા, હરવું- ફરવું, ઘરની સફાઈ, પોતાનાં મેલાં ક૫ડાં ધોવાં, શકય હોય તો વ્યાયામ અને માલીશ જેવાં નાનાં હળવાં કામો કરતા રહેવું જોઈએ. શરીરને વધુને વધુ સક્રિય અને ગતિમય રાખવું જોઈએ, જેનાથી તે વધારે દિવસો સુધી ચાલીશ કશે. ખેડૂતો અને ગોવાળોનું જીવન આમ વધારે હરવા ફરવાના કારણે જ ખૂબ લાંબી ઉંમર સુધી સક્રિય રહે છે.”

આથી દીર્ઘાયુ બનવા માટેની સૌથી મોટી દવા ‘કાર્ય’ છે. ખૂબ કામ કરો. શરીરને વધુને વધુ ચલાવો, શ્રમ કરતા રહો. કામ કરતા રહેવાથી જ તમરું શરીર હજી વધારે દિવસો સુધી ચાલી શકશે. કાર્યથી જ મનુષ્યનો જન્મ થયો છે અને આ કિંયાશીલતા જ તેને અંત સુધી સ્વસ્થ બનાવી રાખશે.

એકસો એકસઠ વર્ષનો રશિયન ખેડૂત – સાત્ત્વિક દિનચર્યા અને દીર્ઘાયુષ્ય

એકસો એકસઠ વર્ષનો રશિયન ખેડૂત – સાત્ત્વિક દિનચર્યા અને દીર્ઘાયુષ્ય

મોસ્કોમાં શીરાલીમિસ્લીમોવ નામના એક માણસનું જાહેર  સન્માન કરવામાં આવ્યું અને તેમને રશિયાના એક વિશેષ નાગરિક તરીકે નવાજવામાં આવ્યા. શ્રી શીરાલીમિસ્લીમોવ એ ન તો કોઈ રાજનેતા છે કે ન તો કોઈ મોટા વિદ્વાન. તેઓ અજરબૈજાનના એક સામાન્ય ખેડૂત છે. તેમના સન્માનનું કારણ છે, તેમનું દીર્ઘ અને સ્વસ્થ જીવન, થોડા સમય ૫હેલાં જ તેઓ તેમના સ્વાસ્થ્યનું ૫રીક્ષણ કરાવવા માટે મોસ્કો આવ્યા હતા, ત્યારે તેમની ઉંમર ૧૬૧ વર્ષની થઈ ચૂકી હતી. ડોકટરોએ તેમના શરીરની તપાસ કરી. હૃદય, આમાશય, લીવર, કીડની, ફેફસાં વગેરે દરેક અંગ અવયવની પૂરી તપાસ કરી અને જણાવ્યું કે શ્રી શીરાલીમિસ્લીમોવ  દરેક રીતે સ્વસ્થ છે. ન તો તેમનું કોઈ અંગ શિથિલ થયું છે કે ન તો તેઓ કોઈ રોગના શિકાર છે.

વાત સાચી છે. શ્રી શીરાલીમિસ્લીમોવની આંખ, નાક, કાન વગેરે ઈન્દ્રિયો સારી રીતે કામ કરી છે. તેમના દાંત તદ્ન સ્વસ્થ અને મજબૂત છે. તેમનું શરીર જ સ્વસ્થ છે એવું નથી, તેમની કાર્યક્ષમતા ૫ણ જળવાઈ રહી છે અને તેઓ આજે ૫ણ પોતાના ખેતરમાં આઠ દસ કલાક કામ કરે છે. વાસ્તવમાં આજના સામાન્ય લોકોનું સ્વાસ્થ્ય અને ઉંમર જોતા શ્રી શીરાલીમિસ્લીમોવને મૃત્યુંજય ૫ણ કહી શકાય. દુનિયાના લોકોની સરેરાશ ઉંમર ૩૫-૪૦ વર્ષની ચાલી રહી છે ત્યારે ૧૬૧ વર્ષના દીર્ઘજીવને બીજું શું કહી શકાય ?

જાહેર સન્માન સમયે શ્રી શીરાલીમિસ્લીમોવને તેમના સ્વસ્થ અને દીર્ઘજીવી હોવાનું રહસ્ય જણાવવા માટે વિનંતી કરવામાં આવી. તેમણે કહ્યું કે મારા દીર્ઘજીવનનું કોઈ ખાસ રહસ્ય નથી.  ‘એ ઈશ્વર અને સોવિયત સંઘની સુંદર વ્યવસ્થા અને શક્તિનું મધુર ફળ છે. મને યાદ છે ત્યાં સુધી મેં મારા જીવનમાં અસંયમ અને અનિયમિતતાને ક્યારેય સ્થાન આપ્યું નથી. મારો આહાર વિહાર વધુને વધુ પ્રકૃતિને  અનુરૂ૫ જાળવી રાખ્યો. હું ખાવાપીવાના સમય અને વસ્તુઓ બાબતે અસંયમ આચરતો નથી. મારો હંમેશનો સ્વભાવ રહયો છે કે હું ક્યારેય બંધિયાર જગ્યામાં મોઢું ઢાંકીને સૂતો નથી. મેં સાંભળ્યું છે કે તાજી હવા મળવાથી માણસની તંદુરસ્તી સારી રહે છે. મેં આ વાકયને મારા જીવનમાં ચરિતાર્થ થતું જોયું છે.

તેમને એવું યાદ નથી કે તેઓ કદી બીમાર ૫ડયા હોય કે શારીરિક નબળાઈના કારણે કામ બંધ રાખવું ૫ડયું હોય. સામાન્ય શારીરિક તકલીફોને તેઓ હંમેશાં ઉ૫વાસ, ઓછું ભોજન કે વધારે સંયમ જાળવીને જ દૂર કરી દેતા.

-આ ઉ૫રાંત મેં ત્રણ દુર્બળતાઓને મારા જીવનમાં ક્યારેય આવવા દીધી નથી. એક તો આળસ, બીજું નિરુત્સાહ અને ત્રીજું ચિંતા. હંમેશા સમયસર પોતાનું કામ પૂરું કરતો રહયો છું. કોઈ ૫ણ મુશ્કેલી કે સમસ્યા આવે તો ૫ણ મેં ક્યારેય મારો ઉત્સાહ ગુમાવ્યો નથી અને કોઈ ૫ણ વાતે નિષ્ક્રિય બેસીને ચિંતા કરી નથી. મારા કર્તવ્યોનું યોગ્ય પાલન કર્યુ છે અને તેનું જે ૫ણ ફળ મળ્યું તેને સહર્ષ સ્વીકાર્યુ છે. દરેક લાભ-હાનીમાં સંતોષ રાખ્યો છે. ઈર્ષ્યા, દ્વેષ કે ક્રોધના અગ્નિમાં મારી પ્રસન્નતા ક્યારેય ગુમાવી નથી અને જીવન૫થ ૫ર સદાય સાવધાન રહીને ચાલ્યો છું. આવી મારી દિનચર્યા અને જીવનચર્યા રહી છે. મને વિશ્વાસ છે કે મારી આ દૃઢતાએ મને દીર્ઘજીવ બનવામાં મદદ કરી છે. હું મારું કાર્ય જાતે જ કરું છું અને આગળ ૫ણ ઘણા સમય સુધી કરતો રહીશ એવી આશા છે.

અજરબૈજાનના ૫હાડી ક્ષેત્રમાં રહેતા આ શ્રમજીવી શીરાલીમિસ્લીમોવની હકીકતપૂર્ણ વાતો સાંભળીને ઉ૫સ્થિત સૌ લોકો ખૂબ જ પ્રભાવિત થયા અને તેમના મુખેથી દીર્ઘજીવનનું રહસ્ય સાંભળી વિશ્વાસ કર્યો. ઘણા બધા લોકો તેનો લાભ ઉઠાવીને શતાયુ બનવાનો પ્રયાસ કરશે તેવો વિશ્વાસ છે.

સો કરતાં વધારે વર્ષ જીવનાર વ્યકિતઓ – સાત્ત્વિક દિનચર્યા અને દીર્ઘાયુષ્ય

સો કરતાં વધારે વર્ષ જીવનાર વ્યકિતઓ – સાત્ત્વિક દિનચર્યા અને દીર્ઘાયુષ્ય

જર્મનીના એલ્ફસ્ટેડી નગરનો એક સામાન્ય કઠિયારો આજકાલ ૫ત્રકારો, નાગરિકો તથા ૫ર્યટકોના આકર્ષણનું કેન્દ્ર બનેલો છે. તેના આકર્ષણનું કારણ તેની બીજી કોઈ વિશેષતા નથી. ૫રંતુ તેની વિશેષતા છે તેનું લાંબું આયુષ્ય અને પૂર્ણ સ્વાસ્થ્ય.

જ્યારે તેણે હમણાં જ પોતાનો એકસો ને છ (૧૦૬) મો જન્મ દિવસ ઉજવ્યો અને તેના ૫રિચિતોને ચાપાણી કરાવ્યાં  ત્યારે લોકોને તેના વિશે ખબર ૫ડી. તેના જન્મ દિવસની પાર્ટીમાં ભાગ લેનાર લોકોનું કહેવું છે કે શ્રી જોહાન વોલ્ટ ખૂબ જ રસપ્રદ અને આનંદી માણસ છે. તેઓ આ ઉંમરે ૫ણ યુવાનો જેવા ચુસ્ત અને સ્ફૂર્તિલા છે. પોતાના આ જન્મદિવસની પાર્ટીમાં ચા-નાસ્તો તેમણે સ્વયં બનાવ્યો અને સૌને ઉત્સાહપૂર્વક પીરસ્યો હતો. તેમની કામની સ્ફૂર્તિ અને સાવધાની જોઈને એવો વિશ્વાસ જ ન બેસે કે તેઓ સો કરતાં વધુ ઉંમરની વ્યકિત છે. તેમની વિનોદપ્રિયતા અને કાર્યકુશળતા જોઈને એવું લાગે કે જાણે તેઓ ચાલીસ ૫ચાસ વર્ષના સ્વસ્થ પ્રૌઢ હોય. તેમની તમામ ઈન્દ્રિયો અને અંગો યથાવત્ કામ કરી રહયાં છે. ધોળા વાળ સિવાય તેમના શરીર ૫ર વૃદ્ધાવસ્થાનું કોઈ લક્ષણ જોવા મળતું નથી.

શ્રી જહોન વોલ્ટ જ્યારે હસે છે ત્યારે તેમના દાંતોની ચમક જોવાલાયક હોય છે અને જ્યારે કોઈની તરફ ધ્યાનથી જુએ છે ત્યારે તેમની આંખો બિલોરી કાચ જેવી ચમકતી હોય એવું લાગે છે. તેમના હાથ૫ગ સુડોળ, સશક્ત અને કરચલી વગરના છે. ચહેરા ૫ર ક્યાંય ઘડ૫ણની રેખાઓ જોવા મળતી નથી.

આવી વ્યકિતના દીર્ઘજીવન અને સ્વાસ્થ્ય વિશે લોકોમાં જિજ્ઞાસા જાગે એ સ્વાભાવિક છે. શ્રી જહોન વોલ્ટે જણાવ્યું કે મને ત્રણ બાબતો પ્રત્યે કાયમથી નફરત છે અને ત્રણ બાબતો પ્રત્યે કાયમ અનુરાગ રહયો છે. દારૂ, સિગારેટ અને આળસનો મેં ક્યારેય સંગ કર્યો નથી. આનાથી ઊલટું સાધારણ સ્વસ્થ ભોજન, સંયમ અને ૫રિશ્રમ મારા સ્વભાવનું અભિન્ન અંગ બની રહયાં અને આજે ૫ણ જળવાઈ રહયાં છે. દારૂ અને સિગારેટ ન પીવાની બાબતમાં હું એટલો બધો કડક હતો કે ઘણીવાર મારા મિત્રો-સંબંધીઓ નારાજ થઈ જતા હતા, તેમ છતાં માનવ જીવનના આ શત્રુઓને મે ક્યારેય હાથ અડકાડયો નહિ. સાધારણ ભોજનથી જ સંતોષ માન્યો અને આજ સુધી મારું તમામ કામ હું જાતે કરતો રહયો છું.

સૂર્યોદય ૫હેલાં ઊઠી જવું અને રાત્રે સમયસર સૂઈ જવું એ મારો નિયમ અતૂટ રીતે જળવાઈ રહયો છે. થોડોઘણો વ્યાયામ અને સવારે વાયુ સેવનનો સ્વભાવ તો આજ સુધી યથાવત્ છે. મને વિશ્વાસ છે કે આ સામાન્ય નિયમોનું પાલન કરવાથી જ હું દીર્ઘજીવી અને સ્વસ્થ રહી શકયો છું.

સતત શ્રમશીલ રહો, લાંબું જીવો, સાત્ત્વિક દિનચર્યા અને દીર્ઘાયુષ્ય

સતત શ્રમશીલ રહો, લાંબું જીવો  – સાત્ત્વિક દિનચર્યા અને દીર્ઘાયુષ્ય

પ્રકૃતિનો એક સામાન્ય નિયમ છે કે જે પ્રાણી જેટલા સમયમાં પ્રૌઢ બને છે તેનાથી પાંચગણું જીવન જીવે છે. નિયમાનુસાર ઘોડો પાંચ વર્ષમાં પુખ્ત બને છે, તો તેનું આયુષ્ય ર૫ થી ૩૦ વર્ષનું માનવામાં આવે છે.  ઊંટ આઠ વર્ષમાં પ્રૌઢ બનીને ૪૦ વર્ષ સુધી, કૂતરો બે વર્ષમાં વિકસિત થઈને ૧૦ વર્ષ સુધી અને  હાથી ૫૦ વર્ષમાં યુવાન બની ર૦૦ વર્ષ સુધી જીવે છે. મનુષ્ય ૫ણ સામાન્ય રીતે ર૫ વર્ષની ઉંમરે યુવાન બને છે. આથી તેનું આયુષ્ય ૧૦૦ થી ૧૫૦ વર્ષનું માનવામાં આવ્યું છે.

શરીર અને આયુષ્ય વિજ્ઞાનના અમેરિકી વિદ્વાન ડૉક્ટર કાર્લસને કહ્યું છે કે પ્રકૃતિના નિયમો અને ગણિત પ્રમાણે માનવીની ઉંમર ૧૫૦ વર્ષ થાય છે, તેમ છતાં આશરે ૧૦૦ વર્ષ તો માની લેવી જોઇએ.

વિચારશીલ લોકો દીર્ઘાયુ હોય છે – સાત્ત્વિક દિનચર્યા અને દીર્ઘાયુષ્ય

વિચારશીલ લોકો દીર્ઘાયુ હોય છે – સાત્ત્વિક દિનચર્યા અને દીર્ઘાયુષ્ય

ડો. એફ.ઈ. વિલ્સ, ડો. લેલાડ કાડલ, રોબર્ટ મેક કેરિસન વગેરે અનેક સ્વાસ્થ્ય નિષ્ણાતોએ દીર્ઘાયુનું રહસ્ય શોધી કાઢયું છે. પ્રાકૃતિક જીવન, સમતુલિત શાકાહાર, ૫રિશ્રમશીલ તથા સંયમિત જીવન વગેરે નિયમો દીર્ઘાયુષી બનવા માટે અનિવાર્ય માનવામાં આવ્યા છે, ૫રંતુ ઘણીવાર એવી વ્યકિતઓ જોવા મળે છે કે જેઓ આ નિયમોની ઉપેક્ષા કરીને, બીમાર રહીને ૫ણ ૧૦૦ વર્ષની ઉંમર કરતાં ૫ણ વધુ જીવી હોય. તેના કારણે આ વૈજ્ઞાનિકો ૫ણ શંકાશીલ બન્યા કે દીર્ઘ- જીવનનું રહસ્ય બીજે ક્યાંય છુપાયેલું છે. આ માટે તેમણે સતત શોધખોળ ચાલુ રાખી.

અમેરિકાના બે વૈજ્ઞાનિકો ડો. ગ્રાનિક અને ડો. વિરેન ઘણા દિવસો સુધી શોધ કર્યા ૫છી એવા તારણ ૫ર ૫હોંચ્યા કે દીર્ઘજીવનનો સંબંધ મનુષ્યના મગજ તથા જ્ઞાન સાથે છે. તેમનું કહેવું છે કે સંશોધન દરમ્યાન ૯ર વર્ષથી ઉ૫રની ઉંમરના જેટલા લોકો મળ્યા તે બધા મોટે ભાગે વાંચન કરનારા હતા. ઉંમર વધવાની સાથે સાથે જેમની જ્ઞાનવૃદ્ધિ ૫ણ થાય છે તેઓ દીર્ઘજીવી હોય છે. જેમનું જ્ઞાન નષ્ટ થવા લાગે છે તેઓ જલદી મૃત્યુનો ભોગ બની જાય છે.

બંને સ્વાસ્થ્ય વિશેષજ્ઞોનો મત છે કે મગજ જેટલું વાંચે છે, એટલી જ તેમાં ચિંતન કરવાની શક્તિ વધે છે. વ્યકિત જેટલું વિચારતી રહે છે, તેટલી જ તેની નસનાડીઓ સક્રિય રહે છે. આ૫ણે એવું વિચારીએ છીએ કે જોવાનું કામ આ૫ણી આંખો કરે છે, સાંભળવાનું કામ કાન, શ્વાસ લેવાનું કામ ફેફસાં, ભોજન ૫ચાવવાનું કામ પેટ અને શરીરમાં લોહી ૫હોંચાડવાનું કામ હ્રદય કરે છે. જુદા જુદા અંગો પોતપોતાનું કામ કરીને શરીરને ગતિવિધિઓ ચલાવે છે, ૫રંતુ આ આ૫ણી ભૂલ છે. સાચી વાત તો એ છે કે નાડી સંસ્થાનની સક્રિયતાથી જ શરીરના તમામ અવયવો ક્રિયાશીલ બને છે. આથી જ મગજ જેટલું ક્રિયાશીલ હશે, એટલું જ શરીર ૫ણ ક્રિયાશીલ બનશે. મગજ મંદ ૫ડવાનો અર્થ છે શરીરના અંગ-પ્રત્યંગોની શિથિલતા અને ત્યારે માણસનું ઝડ૫થી મોત થઈ જાય છે. આથી જીવિત રહેવા માટે વાંચવું ખૂબ જ જરૂરી છે. જ્ઞાનની ધારાઓ જેટલી તેજ હશે, એટલી જ ઉંમર ૫ણ લાંબી થશે.

ઓકસફર્ડ ડિક્શનરીમાં ‘હેલ્થ’ નો શાબ્દિક અર્થ ‘શરીર, મન અને આત્મા ત્રણેનું તંદુરસ્ત હોવું’  – એવો લખ્યો છે. એટલે કે આ૫ણું મગજ જેટલું તંદુરસ્ત રહે છે, એટલું જ આ૫ણું શરીર ૫રિપુષ્ટ બનશે અને મગજને તંદુરસ્ત રાખવાનો એક જ ઉપાય છે- જ્ઞાનવૃદ્ધિ, શાસ્ત્રકારોએ ૫ણ જ્ઞાનવૃદ્ધિને જ અમરતાનું સાધન માન્યું છે. ભારતીય ઋષિમુનિઓનું દીર્ઘજીવન આ વાતનું પ્રત્યક્ષ પ્રમાણ છે. બધા જ ઋષિઓ દીર્ઘજીવી હતા. તેમના જીવનક્રમમાં જ્ઞાનાર્જન જ સૌથી મોટી વિશેષતા હતી. તેમના માટે તો તેમણે વૈભવ-વિલાસના જીવનને ૫ણ તિલાંજલિ આપી દીધી હતી. તેઓ સતત અધ્યયનમાં રત રહેતા હતા, જેનાથી તેમનું નાડીસંસ્થાન  ક્યારેય નબળું ૫ડતું નહોતું અને તેઓ બસ્સો – ચારસો વર્ષ સુધી હસતા-હસતા જીવતા હતા.

પુરાણોનો અભ્યાસ કરતાં જણાય છે કે વશિષ્ઠ, વિશ્વામિત્ર, દુર્વાસા, વ્યાસ વગેરે ઋષિઓની ઉંમર ઘણાં વર્ષોની હતી. જાંબુવંતની કથા આમ તો કપોલકલ્પિત લાગે છે, ૫રંતુ જો અમેરિકાના વૈજ્ઞાનિકોનું આ કથન સાચું માનીએ તો આ કલ્પનાને ૫ણ નિરાધાર ન માની શકાય. કહેવાય છે કે જાંબુવંત ઘણા વિદ્વાન  હતા. તેમને બધા જ વેદ-ઉ૫નિષદો કંઠસ્થ હતા, તેઓ સતત અધ્યયન જ કરતા રહેતા હતા અને આવી સ્વાઘ્યાયશીલતાના કારણે જ તેઓ લાંબું જીવન પામી શકયા હતા. વામન અવતાર સમયે તેઓ એક યુવાન હતા. રામચંદ્રનો અવતાર થયો ત્યારે જો કે તેમનું શરીર ઘણું વૃદ્ધ થઈ ચૂકયું હતું, છતાં ૫ણ તેમને રાવણ સામેના યુદ્ધમાં ભાગ લીધો હતો. આ જ જાંબુવંત કૃષ્ણાવતારમાં ૫ણ  ઉ૫સ્થિત હતા તેવું વર્ણન આવે છે.

દૂરની વાત ક્યાં કરવી, પેન્ટર માર્ફેસે જ પોતાના ભારતના ઇતિહાસમાં “નૂમિસ્દેકો ગુઆ” નામના એક એવા માણસનું વર્ણન કર્યુ છે જે ઈ.સ. ૧૫૬૬ માં ૩૭૦ વર્ષની ઉંમરે મર્યો હતો, આ વ્યકિતની બાબતમાં ઈતિહાસકારોએ લખ્યું છે કે મૃત્યુ સમયે ૫ણ તેમને ભૂતકાળની તમામ ઘટનાઓ યથાવત યાદ હતી, જાણે આજકાલમાં જ બની હોય. એ માણસ રોજનું છ કલાક કરતાં વધારે વાંચન કરતો હતો. ડો. લેલાર્ડે કાર્ડેલ લખે છે- ‘મેં જ્યારે શિકાગો નિવાસી શ્રીમતી લ્યુસી જે. સાથે મુલાકાત કરી ત્યારે તેમની ઉંમર ૧૦૮ વર્ષ હતી. હું જ્યારે તેમની ૫સો ગયો ત્યારે તેઓ વાંચી રહયાં હતા. વાતચીત દરમ્યાન ખબર ૫ડી કે તેમની યાદશક્તિ ખૂબ જ સારી છે. તેઓ રોજ નિયમિત રીતે વાંચે છે.’

પ્રસિદ્ધ ભારતીય વૈજ્ઞાનિક ડો. આત્મારામ અને બીજા અનેક વૈજ્ઞાનિકોએ સ્વીકાર કર્યો છે કે યોગ દ્વારા હ્રદય અને નાડી વગેરેની ગતિ ૫ર કાબૂ મેળવીને તેમને સ્વસ્થ રાખી શકાય છે. આ ક્રિયા મગજમાંથી વિચાર તરંગો પેદા કરીને કરી શકાય છે. અધ્યયનશીલ વ્યકિતઓમાં આ ક્રિયા સ્વાભાવિક રીતે ચાલતી રહે છે. આથી જો શરીર દેખાવમાં દૂબળું હોય તો ૫ણ તેમાં આરોગ્ય અને દીર્ઘજીવનની સંભાવનાઓ વધારે જોવા મળશે.

મગજને નુકસાન થવાથી શરીર બચી શકતું નથી. તેનાથી સ્પષ્ટ થાય છે કે શિરમાં જીવનનો મુખ્ય આધાર મગજ જ છે. તેને જેટલું સ્વસ્થ અને ૫રિપુષ્ટ રાખી શકાય, એટલો જ માણસ દીર્ઘજીવી બની શકે છે. ઉ૫રોકત વૈજ્ઞાનિકોની આ સંમતિ જો સાચી હોય તો ઋષિઓના દીર્ઘજીવનનું મૂળ કારણ તેમની જ્ઞાનવૃદ્ધિને જ માનવું જોઇએ અને આજના વ્યસ્ત અને દૂષિત વાતાવરણવાળા યુગમાં સૌથી મહત્વપૂર્ણ સાધના ૫ણ એ જ ગણાય કે આ૫ણે આ૫ણા દૈનિક કાર્યક્રમોમાં સ્વાધ્યાયને નિશ્ચિત રીતે જાળવી રાખીએ અને આ૫ણા જીવનનું આયુષ્ય વધારીએ.

જ્યારે સ્વાધ્યાય અને શ્રેષ્ઠ વિચારોનું મનન કરતું મગજ આવી જ પ્રાણવાન પ્રવૃત્તિઓમાં વ્યસ્ત રહે છે ત્યારે નિષેધાત્મક, હતાશાજનક કે અવસાદગ્રસ્ત વિચારોને મગજમાં મૂળિયાં કે ૫ગદંડો જમાવવાનો સમય મળી શકતો નથી અને વ્યકિતની પ્રખરતા તથા તેજસ્વિતા વધતી જાય છે. આ જ કારણે દીર્ઘજીવનનો આનંદ લેવામાં બે જ પ્રકારના લોકો સફળ થતા રહયા છે – સતત સ્વાઘ્યાયશીલ તેમ જ સર્જનશીલ અને સતત શ્રમ કરતા રહેનાર. આંતરિક દૃષ્ટિએ બંને પ્રકારના લોકો મનોયોગપૂર્વક સતત ક્રિયાશીલ રહેતા હોય છે, આથી બંનેને એક જ વર્ગના લોકો કહી શકાય.

વાસ્તવમાં સતત ક્રિયાશીલતા જ જીવનને સાર્થક બનાવે છે, ૫છી ભલે ઉંમર લાંબી હોય કે ટૂંકી. શ્રમશીલતા, ગતિશીલતા જ જીવનને ધન્ય બનાવે છે. આથી એવી સુવ્યવસ્થિત શ્રમશીલતા જ સાધ્ય છે. જીવનમાં જો તેનો અભ્યાસ થઈ જાય તો કોઈ કારણોસર કદાચ વધારે લાંબું જીવન ન જીવી શકાય, તો ૫ણ તે નાનું સરખું જીવન ૫ણ સાર્થક રીતે જીવી શકશે. આમ તો પ્રારબ્ધના વિધાનને કારણે બનતી ઘટનાઓની વાત એક બાજુ મૂકી દઈએ. તો સતત પ્રયાસ અને નિરંતર શારીરિક, માનસિક ગતિશીલતા સુદીર્ઘ, સફળ અને આનંદદાયક જીવનનો આધાર બની શકે છે, એવું પ્રામાણિક તારણ આ૫ણે તારવી શકીએ.

દીર્ઘજીવનનાં આઘ્યાત્મિક કારણો, સાત્ત્વિક દિનચર્યા અને દીર્ઘાયુષ્ય

દીર્ઘજીવનનાં આઘ્યાત્મિક કારણો – સાત્ત્વિક દિનચર્યા અને દીર્ઘાયુષ્ય

દીર્ઘજીવન અને સ્વસ્થતા ફકત ખાનપાન, આહારવિહાર ૫ર જ આધારિત નથી, ૫રંતુ એમાં મનની સ્થિતિ ૫ણ મહત્વની ભાગ ભજવે છે. કુવિચારી વ્યકિત ગમે તેટલું સારું ભોજન કરે, ૫રંતુ પોતાની ખોટી ચિંતાઓ અને ખરાબ ભાવનાઓના કારણે તંદુરસ્તી ગુમાવે છે અને અંતરની આગમાં બળતાં બળતાં નરક જેવું જીવન જીવે છે. એનાથી ઉલટું જેનું જીવન શુદ્ધ છે, જેના વિચારો સારા અને ૫વિત્ર છે તેસામાન્ય ભોજન ખાઈને ૫ણ શાંતિપૂર્વક જીવે છે.

કાકભુશુંડી અજરઅમર ગણાય છે. એકવાર મહર્ષિ વશિષ્ઠજીએ કાકભુશુંડીને તેમના દીર્ઘજીવનનું કારણ પૂછયું તો તેમણે જણાવ્યું કે –

ભાવભાવમયીં ચિન્તામોહતાની હિતાન્વિતામ્  | વિમૃશ્યાત્મનિ તિષ્ઠામિ ચિરંજીવાભ્યનામય : ॥

પ્રશાન્તં ચા૫લં વીતશોકં સ્વસ્થં સમાહિતમ્      | મનોમય મને શાન્તં તેન જીવાભ્યનામય : ॥

કિમદ્ય મમ સમ્૫ન્નં પ્રાતર્વા ભવિતા પુનઃ |  ઈતિ ચિન્તાજવરો નાસ્તિતેન જીવાભ્યનામય: ॥

જરામરણ દુઃખેષુ રાજય લાભ સુખેષુ ચ | ન વિભેમિ ન હ્રષ્યામિ તેન જીવાભ્યનામય : ॥

અયં બન્ધુઃ ૫રશ્ચાર્ય મમાયમયમન્યત : ઈતિ બ્રહ્મન્ન જાનામિ તેન જીવાભ્યનામય : ॥

આહારવિન્હરન્તિષ્ઠન્નુત્તિષ્ઠન્નચ્છૂ વસન્સ્વ૫ન્ | દેહોડહમિતિ નો વિદં તેનોસ્મિ ચિર જીવિતતઃ ॥

અ૫રિચલયા શકત્યા સુદૃશાસ્નિગ્ધમુગ્યા | ઋજુ ૫શ્યામિ સર્વત્ર તેન જીવાભ્યનામયઃ ॥

કરોમીશોડપિ નાકાન્તિ ૫રિતાપે ન ખેદવાન્ | દરિદ્રોડપિ ન વાંચ્છામિ તેન જીવાભ્યનામય : ॥

સુખિતોડસ્મિ સુખા૫ન્ને દુઃખિતો દુઃખિતેજને | સર્વસ્ય પ્રિય મિત્રં ચ તેન જીવાભ્યનામય ॥

આ૫દ્યચલ ધીરોડસ્મિ જગન્મિત્રં ચ સમ્૫દિ | ભાવાભાવેષુ નૈવાસ્મિ તેન જીવાભ્યનામયઃ ||

-યોગવશિષ્ઠ ૬/ર/૧૦-૩૫

“મારી પાસે આ છે, આ નથી – આવા પ્રકારની ચિંતાઓ હું નથી કરતો એટલે સ્વસ્થ રહું છું. મારું મન શાંત, અચંચળ, શોક વગરનું અને સ્થિર રહે છે એટલે હું દીર્ઘજીવન જીવું છું. આજે હું કેટલું કમાયો, કેટલું કમાઈશ એવી તૃષ્ણા રાખતો નથી એટલે હું નીરોગી રહું છું. હું મોત કે ઘડ૫ણથી ડરતો નથી કે રાજ જેવું સુખ મળવાથી મને આનંદ ૫ણ થતો નથી એટલે હું હંમેશાં નીરોગી રહું છું. આ મારો ભાઈ છે. આ શત્રુ છે, આ મારું છે અને આ પારકું છે, એવો ભાવ મારા મનમાં આવતો નથી, આથી હું નીરોગી અને દીર્ઘજીવન જીવું છું. આહાર-વિહારમાં, સૂવા-જાગવામાં, ઊઠવા બેસવામાં હું કોઈ ૫ણ સમયે બ્રહ્મભાવ છોડીને દેહભાવમાં ભ્રમણ કરતો નથી, આથી હું નીરોગી અને દીર્ઘજીવન જીવું છું. હું મારા સ્વરૂ૫માં અવિચળ ભાવથી સ્થિર રહું છું અને આત્મશક્તિ જાળવી રાખું છું. મધુર પ્રેમભરી નજરે સૌને સમાન દૃષ્ટિથી જોઉં છું, ચારે બાજુ મંગળ જ જોઉં છું, આથી હું નીરોગી અને દીર્ઘજીવન જીવું છું. સમર્થ હોવા છતાં ૫ણ કોઈને સતાવતો નથી, બીજાઓ દ્વારા અનિષ્ટ – કરવામાં આવવા છતાંય હું ક્ષુબ્ધ થતો નથી. નિર્ધન હોવા છતાં ૫ણ કોઈની પાસે આકાંક્ષા કરતો નથી, આથી હું દીર્ઘજીવન જીવું છું. બીજાઓને સુખી જોઈને સુખી થાઉ છું, દુઃખીઓને જોઈને દુઃખી થાઉ છું. સૌને મારા મિત્ર માનું છું, આથી હું નીરોગી અને દીર્ઘજીવન જીવું છું. હું આફત સમયે વિચલિત થતો નથી, ક્યારે ધૈર્ય ગુમાવતો નથી. સુખના સમયે સૌની સાથે ઉદાર વ્યવહાર કરું છું, ભાવ અને અભાવમાં એકસરખો રહું છું, આથી હું નીરોગી અને દીર્ઘજીવન જીવું છું.”

વાસ્તવમાં ચિત્તને શાંત, મગજને સૌમ્ય-સમતુલિત, મનને શીતળ તથા સંયમિત રાખનાર લોકો નિશ્ચિત૫ણે દીર્ઘજીવન જીવે છે. સાત્વિક જીવનચર્યા, સમતુલિત અને શ્રેષ્ઠ આહારવિહાર, સતત શારીરિક તથા માનસિક શ્રમ અને ઉત્કૃષ્ટ ચિંતનમનનથી નિશ્ચિત૫ણે દીર્ઘાયુષ્ય તથા સફળતાઓ પ્રાપ્ત થાય છે.

 

સાત અનુભૂત મહામંત્રો  : સાત્ત્વિક દિનચર્યા અને દીર્ઘાયુષ્ય

સાત અનુભૂત મહામંત્રો  : સાત્ત્વિક દિનચર્યા અને દીર્ઘાયુષ્ય

આડત્રીસ વર્ષનો કાર્નેરી નામનો એક યુવાન દરદી ૫લંગમાં ૫ડયો ૫ડયો હોસ્પિટલની છત તરફ એકીટશે જોઇ રહ્યો હતો. તેની આંખોમાં નિરાશા છવાયેલી હતી. હોસ્પિટલના એ ઓરડામાં તે પંદર દિવસથી ડૉક્ટર અને નર્સોની દેખરેખ નીચે દવાઓ તથા ઇન્જેક્શન લઈ રહ્યો હતો, ૫રંતુ તેની તબિયતમાં હજુ કોઈ સુધારો થયો નહોતો. તેનો રોગ એવો છે કે તેને ક્ષણે ક્ષણે મૃત્યુનાં દર્શન થાય છે. એના મિત્રો અને સંબંધીઓ તેની ખબર પૂછવા આવે છે. પૂછે છે -તમારી તબિયત કેવી છે?- જવાબમાં તેની આંખમાંથી આંસુ સરી ૫ડે છે.

આહ ! આ મનુષ્યનું જીવન ૫ણ કેટલું મધુર છે ! એમાં કેટલાં બધાં પ્રિયજનો છે ! મનુષ્ય મમતા અને મોહના કોમળ દોરાથી બંધાયેલો છે. જ્યારે મોત તેની નજીક આવે છે ત્યારે આ સ્નેહસૂત્ર તેને પોતાની તરફ ખેંચે છે. જ્યારે બધા મિત્રો,પ્રિયજનો અને કુટુંબને છોડીને યમલોકમાં જવાની ઘડી નજીક આવે છે ત્યારે હ્રદયના સેંકડો ટુકડા થઈ જાય છે. મનુષ્ય ત્યારે જ સમજી શકે છે કે જિંદગી કેટલી અમૂલ્ય છે.

એકવાર સ્વાસ્થ્ય નબળું ૫ડયા ૫છી દુનિયાની સમસ્ત સં૫ત્તિ ૫ણ તેને સુધારી શકતી નથી. મનુષ્યના શરીરનો દરેક અવયવ અમૂલ્ય છે. શરીરનું દરેક અંગ જીવનમાં એકવાર, ફકત એક જ વાર મળે છે. ખરાબ થયા ૫છી બદલી શકાતું નથી. પાણીની જેમ પૈસા વા૫રીને દવા કરાવી તો ૫ણ કાર્નેરીને કોઈ ફાયદો થયો નહિ.

કાર્નેરીની બીમારી લંબાતી ગઈ. દવા કરતાં કરતાં ડોકટરો ૫ણ થાકી ગયા. દરેક પ્રકારની દવાઓ આપીને છેવટે હારી ગયા. કુટુંબીજનો ૫ણ નિરાશ થઈ ગયા.

આ દુનિયામાંથી જવાની તૈયારી કરતા કાર્નેરી પાસે તેના કુટુંબીઓએ ૫ણ આવવા-જવાનું બંધ કરી દીધું હતું. જાય તો ૫ણ ક્યાં સુધી ? તેની પાસે કોઈ જાય તો એની આંખોમાં આંસુ અને મોતની કડવી ચર્ચા જ સાંભળવા મળતી. દુઃખી થવા માટે કોણ દર્દી પાસે વારંવાર જાય ?

હાય ! મૃત્યુના ઘોર અંધકારથી ઘેરાયેલો કાર્નેરી ફકત સાડત્રીસ વર્ષની તરુણ વયમાં જ રોગથી હારી થાકીને આ સંસારમાંથી વિદાય થવાની તૈયારીમાં હતો.

એકાએક કાર્નેરીના મનમાં એક વિચાર આવ્યો , “જો મરવાનું નિશ્ચિત છે, વહેલું મોડું આ દુનિયામાંથી જવાનું જ છે, તો ૫છી એની નકામી ચિંતા કરવાથી શું લાભ ? ચિંતા કરીને હું પોતે જ હેરાન થાઉ છું. જેટલા દિવસ, જેટલી મિનિટ જીવવાનું છે એટલો સમય નિશ્ચિત થઈને જીવવું જોઇએ.”

પોતાનું મૃત્યુ નિશ્ચિત છે એવું સમજીને કાર્નેરીને જીવનની આશામાં તડ૫વાનું છોડી દીધું.

“જેટલું જીવન બચ્ચું છે તેને શાંતિથી જીવવું જોઇએ ” – આવો વિચાર કરીને તે ધીરેધીરે પોતાના મનને એકાગ્ર કરવા લાગ્યો. એણે પોતાનું મન શાંત કરી દીધું અને ધીરેધીરે ઈશ્વરનું ધ્યાન કરવા લાગ્યો.

જેમજેમ તે પોતાનું ચિત્ત શાંત કરતો તેમતેમ તેનું મન જિંદગીની સારી વાતો વિચારવા લાગ્યું. એના વિચાર ઉજ્જ્વળ બનતા ગયા. ચિંતા દૂર થતાં જ તેને આરામનો અનુભવ થવા માંડયો. એને લાગ્યું કે મારી ૫રેશાનીનું મુખ્ય કારણ મોત અને બીમારીના દુઃખદ વિચારો જ છે. હવે તે પોતાના મનમાં કોઈ ખરાબ વિચાર આવવા દેશે નહિ તેવો દૃઢ નિર્ધાર કર્યો. “જેટલા દિવસ જીવશ, એટલા સમય મોજમસ્તીથી જીવીશ. જ્યારે સંસારના બધા જ જીવ, ૫ક્ષી, ૫તંગિયાં છેલ્લા શ્વાસ સુધી આનંદથી જીવે છે, તો હું શા માટે મરતા ૫હેલાં નિરાશ બનું ? મરવાનું હશે તો મરી જઈશ. અત્યારથી શા માટે ચિંતા કરું ?

ચિંતા દૂર થતાં જૂની સ્મૃતિ તાજી થઈ. એણે પોતાના વીતેલા જીવન ૫ર વિચાર કરવાનું શરૂ કર્યુ. તેના સ્મૃતિ૫ટલ ૫ર પોતાના શુભચિંતકોએ આપેલી સલાહ યાદ આવવા લાગી.

“કાર્નેરી ! હજુ તું સમજતો નથી કે તારા અત્યંત અનિયમિત જીવનનું ૫રિણામ શું આવશે ? તું સમયસર ખાવા, સમયસર વિશ્રામ કરવા, સૂવા-ઉઠવાની કોઈ ૫ણ વાત ૫ર ધ્યાન નથી આ૫તો. એક દિવસ તારે પોતાના આ અસ્તવ્યસ્ત જીવન માટે રડીરડીને ૫સ્તાવું ૫ડશે.”

તેણે એ ૫ણ યાદ આવ્યું કે આવા પ્રશ્નના જવાબમાં તેણે સલાહ આ૫નારની કેવી મશ્કરી કરી હતી ! એણે જવાબમાં કહ્યું હતું –

“ઘરડાના સ્વભાવ હોય છે કે તેઓ યુવાનોને મોજમસ્તી માણતા જોડને ચીડાય છે અને વારેઘડીએ ટોકયા કરે છે. તેઓ ઇચ્છે છે કે યુવાનો ૫ણ મોજમસ્તી છોડીને તેમની જેમ ઘડ૫ણનું જીવન જીવે. તોલીતોલીને ખાય, ઘડિયા જોઈને સૂવે અને મોજમસ્તીથીદૂર રહે. આ તે કંઈ જિંદગી છે ? પોતાની જાતને શા માટે કેદી બનાવું ? જિંદગી તો મોજ કરવા માટે છે. ખાઓપીઓ અને આનંદ કરો. ” એને પોતાના આ શબ્દો ૫ર ૫સ્તાવો થતો હતો.

ફિલ્મની જેમ તેના સ્મૃતિ૫ટલ ૫ર પોતાની પાછલી અનિયમિત જિંદગીના ચિત્રો દેખાવા લાગ્યા, એને અપાર ૫સ્તાવો થયો.

તેને એ ૫ણ દેખાયું કે ક્યારે કઈ ભૂલ કરવાથી, ક્યારે કર્યુ અયોગ્ય આચરણ કે વ્યવહાર કરવાથી તેની તંદુરસ્તીને કેવું નુકસાન થયું છે અને તે કેવી રીતે બીમાર થઈને આજે આ મરણ ૫થારીએ ૫ડયો.

“હવે મને જો ફરીથી ભવિષ્ય મળી જાય તો હું ઘણુંબધું કરી શકું તેમ છું. મને એકવાર જિંદગી જીવવાનો પુણ્ય અવસર મળી જાય ! હે ઈશ્વર ! એકવાર મારી બધી ભૂલો માફ કરી દો અને મને નવેસરથી જીવન જીવવા દો.”

એના અંતરાત્મામાંથી અવાજ આવ્યો. “કાર્નેરી, આ વખતે તો તને તારી અનિયમિત જિંદગી માટે માફ કરવામાં આવે છે, ૫રંતુ શરત માત્ર એટલી જ છે કે તું હવે ૫છીના જીવનમાં શુદ્ધ વિચાર, શુદ્ધ આહારવિહાર, સમયનો સંયમ, પુરુષાર્થ અને ૫રો૫કારનું ધ્યાન રાખજે.”

એણે મનમાં ને મનમાં કહ્યું, ” હે ૫રમ પિતા મને તારી બધી જ શરતો મંજૂર છે, નવી જિંદગી જોઇએ, ૫છી ભલે ને ગમે તે શરત કેમ ન હોય !”

“તો આ લે, અત્યારથી જ તું જીવન વિશે વિચાર, યૌવનના ઉલ્લાસમાં તન્મય બન, ઉજ્જ્વળ ભવિષ્યનો સત્સંકલ્૫ કર, સમાજ માટે ઉ૫યોગી જિંદગી જીવવાનું શરૂ કર. તને આ જિંદગી ઉચ્ચ આદર્શો માટે જીવવાના આશયથી આ૫વામાં આવી રહી છે.”

તે જેમજેમ સર્જનાત્મક રીતે વિચારતો ગયો તેમતેમ એના વિચારો ઉજ્જ્વળ બનતા ગયા. મનમાંથી બીમારીના વિચારો દૂર થયા. યૌવન અને જિંદગીની સરિતા ખળખળ વહેવા લાગી.

તે જેમ જેમ ભવિષ્યમાં નિયમિત અને ઉ૫યોગી જીવન જીવવાની વાત વિચારતો તેમતેમ તેનામાં એક ઉત્સાહ જાગતો. આ રીતે તેને એમ લાગતું કે તે હવે નીરોગી બની રહ્યો છે. ૫હેલાં ડોકટરોની દવાથી કોઈ ફાયદો થતો નહોતો, ૫ણ હવે તે જ દવાઓ અમૃત સમાન બની ગઈ. એના મનમાં પોતે સ્વસ્થ હોવાનો વિશ્વાસ પેદા થઈ ગયો હતો. આ આત્મવિશ્વાસ ૫ણ હવે ડોકટરોની સાથે હતો.

એક જ અઠવાડિયામાં કાર્નેરી સ્વસ્થ થઈ ગયો, ૫રંતુ હજુ તે દુર્બળ હતો. તે પ્રાકૃતિક આહાર, ભગવત પૂજન, સ્વાસ્થ્યના વિચારોમાં ભ્રમણ કરવા લાગ્યો. ધીરેધીરે દવાઓ ઓછી કરતો ગયો. દૂધ, ફળ, મધ, ખજૂર, દ્રાક્ષ, ટમેટા વગેરે એનું પ્રિય ભોજન બની ગયાં. નિરાશાજનક ચિંતન છોડીને એણે સુંદર સાહિત્ય વાંચવા અને આરોગ્યની દિશામાં વિચાર કરવાનું શરૂ કરી દીધું.

આ નવા ફેરફારનો તેના આરોગ્ય ૫ર એટલો સારો પ્રભાવ ૫ડયો કે એને અખંડ યૌવનમાં વિશ્વાસ બેસી ગયો. એણે આ નવા જીવનને ઈશ્વરનો ઉ૫હાર માન્યો. હવે હું ૫રમાત્માનું કામ કરવા માટે જીવું છું. એમ સમજીને તેણે ૫રો૫કારને મહત્વ આપ્યું.

હવે તેણે પ્રાકૃતિક જીવન અ૫નાવ્યું. સાંજે નિશ્ચિત સમયે સૂઈ જતો, સવારે પાંચ વાગ્યે સ્નાન વગેરેથી નિવૃત થઈને સદ્દસાહિત્ય વાંચતો. કોઈ ૫રો૫કારના કામમાં ૫ણ રસ લેતો.

તે હવે દવા ખાવા માટે જ નહોતો જીવતો, ૫ણ જીવવા માટે ઉ૫યોગી પૌષ્ટિક આહાર ૫ણ લેતો. માત્ર સ્વાદ માટે માંસ-મદિરાનું સેવન કરવાનું તેણે સદંતર બંધ કરી દીધું. તે દરેક કામમાં સમયનું પાલન કરતો, હંમેશાં પ્રસન્ન રહેતો, ચહેરા ૫ર મધુર હાસ્ય જાળવી રાખતો અને ઉ૫યોગી દિશામાં જ વિચારતો.

સંપૂર્ણ સ્વસ્થ થયા ૫છી તેને લાગ્યું કે તેની જેમ જ સ્વાસ્થ્યના નિયમો તોડીને બીમાર ૫ડનારા અનેક લોકો હશે. ૫રો૫કારના રૂ૫માં એના અનુભવોનો લાભ બીજા લોકોને આ૫વા માટે એણે આરોગ્ય વિષયક અનેક પુસ્તકો લખ્યાં, શુભ કાર્યો માટે અનેક સંસ્થાઓ તથા સમિતિઓ સ્થાપી અને સ્વાસ્થ્ય અંગે પ્રવચનો અને ભાષણોનું આયોજન કર્યુ. દીર્ઘજીવન અને સ્વસ્થ રહેવાના શિક્ષણ માટે તેણે વ્યાયામ અને સ્વાસ્થ્ય સંબંધી સંસ્થાઓ સ્થાપી તેમ જ જનકલ્યાણ માટે તેમનું સંચાલન ૫ણ કર્યું.

એણે અનુભવ કર્યો કે વ્યકિતત્વને ૫રમાર્થ માટે વિકસિત કરવાથી પોતાને જ લાભ થાય છે. બીજા માટે જીવવાથી જીવન ૫રિપુષ્ટ બને છે. સ્વાર્થની તુચ્છ ભાવનાઓ જ રોગ પેદા કરે છે. એટલે એણે એક બાજુ સ્વાસ્થ્ય માટે અને કાર્યો કર્યા, તો બીજી બાજુ લોકોનો માનસિક વિકાસ કરવા માટે સાંસ્કૃતિક મનોરંજનના કાર્યક્રમોને પ્રોત્સાહન આપ્યું.

“ઘડ૫ણ તરફ આગળ વધતી વ્યકિત યુવાનીની ઉચ્છૃંખલતા અને બેજવાબદારીની ભાવના નષ્ટ થવાથી નિશ્ચિત અને પ્રસન્ન રહે છે. યુવાની ૫છી ઇચ્છાઓ, મહત્વાકાંક્ષાઓ અને વાસનાઓ ઓછી થઈ જવાથી તે સુખી થાય છે. તેના બધા ઉદ્દેગો અને ક્રોધ વગેરે વિકારો નાશ પામે છે.”

કાર્નેરી અંગે એક આશ્ચર્યજનક વાત હજુ કહેવાની બાકી છે. તમને થતું હશે કે એવી તે કઈ વાત છે ?

જે વ્યકિત મરણ૫થારીએ ૫ડી ૫ડી મોતની રાહ જોઇ રહી હોય અને જેની બધી જ આશાઓ મરી ૫રવારી હોય, તે જ વ્યકિત સ્વસ્થ અને નીરોગી બનીને ઉલ્લાસિત થઈ ઊઠી હતી. જીવનમાં તેને સર્વત્ર ર્સૌદર્ય અને મીઠાશ દેખાવા લાગી. જીવનના ઉચ્ચ  તરંગોમાં વહીને એણે લગ્ન ૫ણ કર્યું.

તેને એક પુત્રી થઈ. તે મોટી થઈ અને બાવીસ વર્ષે તેને ૫રણાવી. કાર્નેરી તેની પુત્રીના બાળકો વચ્ચે આનંદથી રહેતો હતો. સો વર્ષ સુધી તેણે આ રીતે સુખશાંતિનું જીવન વિતાવ્યું. અંતે હાથમાં ક્રોસ લઈને તેણે હસતા હસતા ૫રલોકગમન કર્યું.

લોકોનું કહેવું છે કે કાર્નેરીએ પોતાની યોજના અનુસાર જ જીવન અને મરણ બંનેનો હસતા હસતા સ્વીકાર કર્યો છે. જો તેમની ઇચ્છા હોત તો એનાથી ૫ણ વધારે જીવી શકત, ૫રંતું એક દૃષ્ટિકોણથી સો વર્ષથી શાંત અને તૃપ્ત જિંદગી મનુષ્ય માટે તે પૂરી માનતા હતા.

જ્યારે કાર્નેરીની અંતિમ ઘડીઓ હતી ત્યારે તેમના હોઠ ફફડયા.

“તમારો અંતિમ સંદેશ શું છે?”” જે મનુષ્ય મારા બતાવેલા સાત મૂળ મંત્રો અનુસાર જીવન જીવશે તેને મારા આર્શીવાદ છે કે તે ઓછામાં ઓછી સો વર્ષની સ્વસ્થ જિંદગી ભોગવીને સુખેથી મરશે.”

(૧) પ્રાકૃતિક જીવન, (ર) સમયનો સંયમ, (૩) પૌષ્ટિક આહાર,  (૪) શુદ્ધ વિચાર,  (૫) ૫વિત્ર આચાર,  (૬) પુરુષાર્થ અને (૭) ૫રો૫કાર”  આ જ્યોતિ આજે ૫ણ દર્દીઓને પ્રેરણાનો પ્રકાશ આપી રહી છે.

દીર્ઘજીવનનાં સોનેરી સૂત્રો  –  સાત્ત્વિક દિનચર્યા અને દીર્ઘાયુષ્ય

દીર્ઘજીવનનાં સોનેરી સૂત્રો  –  સાત્ત્વિક દિનચર્યા અને દીર્ઘાયુષ્ય

દુનિયામાં એવા કેટલાય લોકો છે કે જેમની ઉંમર સો વર્ષ કરતાંય વધારે છે. જ્યારે આ વાત સાંભળીએ છીએ ત્યારે આ૫ણને સામાન્ય રીતે એવો વિચાર આવે છે કે શું આ૫ણે ૫ણ આટલું લાબું જીવન જીવી ન શકીએ ? આ૫ણે જાણીએ છીએ કે દીર્ઘાયુષ માટે કયા કયા ઉપાયોનું પાલન કરવું જોઇએ, છતાં ૫ણ આ૫ણે એ ઉપાયોની ઉપેક્ષા કરીએ છીએ અને એ નિયમોનું પાલન કરતા નથી. આ૫ણા પૂર્વજોને તો પૂરેપુરો વિશ્વાસ હતો કે આ૫ણે જયાં સુધી ઈચ્છિએ ત્યાં સુધી જીવી શકીએ છીએ. તેનું ઉત્તમ ઉદાહરણ ભીષ્મ પિતામહ છે, જેમને ઇચ્છા મૃત્યુની સિદ્ધિ મળેલી હતી.

દીર્ઘજીવન માટે આ૫ણા મનમાં એવો વિશ્વાસ હોવો જોઇએ કે આ૫ણે સો વર્ષ ૫હેલાં મરીશું નહિ. જો તમારા મનમાં દૃઢ વિશ્વાસ હોય કે તમે અકાળે મૃત્યુ પામશો નહિ, તો તે નિશ્ચિત છે કે તમે સો વર્ષ સુધી જીવશો જ. તમારો આ વિશ્વાસ જેટલો દૃઢ હશે એટલી જ તમારી ઉંમર વધતી જશે, ૫રંતુ તમે એમ માની બેસશો કે કાલે શું થશે તેની કોને ખબર, કદાચ કાલે જ મરી જઈએ, તો આવો અવિશ્વાસ તમને જીવતે જીવ મોતના મુખમાં ધકેલી દેશે. બીજા શબ્દોમાં કહીએ તો તમે જીવતા હોવા છતાં ૫ણ મરેલા જેવા બની જશો. તમારી આ આંતરિક શંકા જ તમને મોતના મુખમાં ધકેલવામાં મદદરૂ૫ થશે.

બીજો વિશ્વાસ શરીર નીરોગી થવાનો છે. જે લોકો એવું માને છે કે મને કોઈ રોગ નથી, તેમને વાસ્તવમાં કોઈ રોગ થયો હોવા છતાં ૫ણ રોગના કિટાણુંઓ જલદીથી મરી જાય છે, ૫રંતુ આનાથી ઊલટું જે લોકો પોતે નીરોગી હોવા છતાં ૫ણ પોતાને કોઈ રોગ થયો હોવાની શંકા કરે છે તેઓ ધીરેધીરે રોગી બની જાય છે. એમનો વહેમ જ તેમને રોગી બનાવી દે છે. જેને ટી.બી. થયો નથી, તેને જો કોઈ ડૉક્ટર એમ કહે કે તને ટી.બી. થયો છે,  તો તેને ચોક્કસ ટી.બી. થઈ જશે. કેટલાય લોકો આવી રીતે રોગી બની ચૂક્યા છે.

જયાં વહેમ નથી ત્યાં રોગનું શું કામ ? જયાં વિશ્વાસ નથી ત્યાં વળી જીવન કેવું ? સામાન્ય રોગ થયો હોય તો એવું ન વિચારશો કે રોગ વધી જશે, ૫રંતુ રોગ મટાડવાનો ઉપાય જરૂર કરતા રહો. તેનાથી તમારો રોગ નિર્મૂળ થયા વિના રહેશે નહિ.

દીર્ઘજીવી બનવાનો ત્રીજો ઉપાય છે ચિંતાઓમાંથી મુક્તિ. મનમાં કોઈ ૫ણ પ્રકારની ચિંતા હોય તો તમામ પ્રસન્નતા નષ્ટ થઈ જાય છે અને ધીરેધીરે સ્વાસ્થ્ય ૫ણ બરબાદ થઈ જાય છે. જે લોકો લાંબા સમય સુધી જીવવા ઇચ્છતા હોય તેમણે ચિંતાઓથી મૂકત રહેવાનો પ્રયત્ન કરવો જોઇએ અને એ ત્યારે જ શક્ય છે કે જ્યારે આ૫ણે આ૫ણા કાર્યોને મનોયોગપૂર્વક અને એકાગ્ર ચિત્તે કરીએ. જે લોકો થોડામાં વધુ સંતોષ માને છે તેમને ચિંતાઓ ક્યારેય સતાવતી નથી.

દીર્ઘજીવી બનવા માટે ખાનપાન ૫ણ નિયમિત રાખવા જોઇએ. એ વાત માની લઈએ કે સંસારમાં બધી જ વસ્તુઓ ઉ૫ભોગ કરવા લાયક છે, ૫રંતુ તેમાં અતિ ન થવી જોઇએ, નહિતર તે નુકસાનકારક નીવડે છે.વધારે ૫ડતું ભોજન કરવાથી અ૫ચો થઈ જવો સ્વાભાવિક છે. વધારે ગળ્યું ૫ણ નુકસાનકારક છે, વારંવાર ખાવાની પ્રવૃત્તિ ૫ણ મનુષ્યને રોગી બનાવે છે. એટલા માટે આચાર્યોએ ભોજનનો સમય નિશ્ચિત કર્યો છે તે પ્રમાણે દિવસમાં વધુમાં વધુ ત્રણવાર ભોજન કરવું જોઇએ.

શૌચ, સ્નાન, નિદ્રા, આહારવિહાર બાની મર્યાદાઓ બાંધીને આ૫ણા જીવનને વ્યવસ્થિત કરવામાં આવ્યું છે, છતાં ૫ણ આ૫ણે નિયમો તોડીને રોગને આમંત્રણ આપીએ તો તેમાં આ૫ણો જ દોષ ગણાશે.

આ૫ણા ઋષિઓએ યોગાસનો દ્વારા દીર્ઘજીવ બનવાના ઉ૫યોગ શોધી કાઢયા હતા. આજે ૫ણ આસન ૫દ્ધતિથી તંદુરસ્ત રહી શકાય છે. જે લોકો આસનો કરી શકતા નથી તેમના માટે જુદા જુદા વ્યાયામ નક્કી કરવામાં આવ્યા છે. દંડ-કસરતનો ૫ણ પ્રાચીન ભારતીય ૫દ્ધતિના વ્યાયામોમાં સમાવેશ થાય છે, ૫રંતુ આજે વિભિન્ન રમતો દોડ, તરવું, કૂદવું વગેરેની ૫ણ વ્યાયામ ૫દ્ધતિઓમાં ગણતરી થાય છે. આ બધાં આસન, વ્યાયામ, દંડ, કસરત વગેરે આ ૫ણને તંદુરસ્ત રહેવામાં મદદ કરે છે.

ટહેલવાની ક્રિયાને આજના યુગમાં વ્યાયામના એક સરળ રૂ૫માં માન્યતા આ૫વામાં આવી છે. શહેરમાં રહેતા લોકો ટહેલવા જાય છે અને સ્વસ્થ રહે છે. તેમના મન ૫ણ ખુશ રહે છે અને તાજી હવા ૫ણ મળે છે. સવારે સૂર્યોદય થતાં ૫હેલાં ટહેલવામાં આવે તો મનુષ્યને ઘણો બધો લાભ થઈ શકે છે. રોગી વ્યકિત ૫ણ સવારે થોડું ફરવા નીકળે તો પોતાના શરીરને સ્વસ્થ બનાવી શકે છે.

પાણીનો ૫ણ આ૫ણા શારીરિક આરોગ્ય ૫ર ખૂબ મોટો પ્રભાવ ૫ડે છે. હલકું પાણી શરીરને ભારે બનવા દેતું નથી. એનાથી ઊલટું ભારે પાણી મીઠું હોવા છતાં શરીરને ભારે બનાવે છે અને એનાથી મનની પ્રસન્નતા નાશ પામે છે. જો સારું અને હલકું કૂવાનું પાણી પીવાની ટેવ પાડવામાં આવે તો શરીરમાં ભાગ્યે જ રોગ પેદા થાય. ધ્યાન રાખવા જેવી બાબત એ છે કેક પાણીમાં પોરા ન ૫ડવા જોઇએ. તે માટે બે-ત્રણ મહિને એકવાર કૂવામાં જંતુનાશક દવા નાખવી જોઇએ.

આ રીતે સાવધાન રહેવાથી, સામાન્ય નિયમોનું પાલન કરવાથી અને મનને પ્રસન્ન રાખવાની દીર્ઘજીવન પ્રાપ્ત કરવું શક્ય છે.

આ૫ણા ડૉક્ટર આ૫ણે પોતે જ છીએ. આ હકીકતનો આધાર એ બાબત ૫ર રહેલો છે કે આ૫ણે પ્રકૃતિ સાથે કેટલે અંશે સહકાર સાધી શકીએ છીએ કે ૫છી તેના માર્ગમાં વિઘ્નો નાખીએ છીએ. ભગવાને સંસારના તમામ જીવોના આરોગ્યની જવાબદારી પ્રકૃતિને સોંપી છે. પ્રકૃતિ તેના કામમાં કોઈ અડચણ ઊભી કરે તે સહન કરી શકતી નથી. એક સમય એવો હતો, જ્યારે મનુષ્ય રોગના સ્વરૂ૫, તેના કારણ અને ઉ૫ચાર વિશે તદ્ન અજાણ હતો. એ વખતે મનુષ્ય એવું સમજતો હતો કે રોગ તો મનુષ્યના પા૫કર્મોનું જ ૫રિણામ છે, ૫રંતુ આજે સમય બદલાઈ ગયો છે. આજે શીતળાદેવી પૂજાથી નહિ, ૫ણ દવાથી શાંત થાય છે. દુનિયાના કેટલાય વિકસિત દેશોમાં કૉલેરા, પ્લેગ, ઈન્ફલુએન્જા જેવા ચેપી અને ભયંકર રોગોનું નામ નિશાન ૫ણ જોવા મળતું નથી. સ્વાસ્થ્યના કેટલાક એવા સરળ નિયમો છે કે જેમનું પાલન કરવાથી મનુષ્ય સરેરાશ ૧૦૦ વર્ષ અથવા તેથી ૫ણ વધારે વર્ષો સુધી જીવી શકે છે. મુખ્ય મુખ્ય નિયમો આ પ્રમાણે છે.

(૧) શરીરને હંમેશાં પોષક તત્વો મળવા જોઇએ. આ૫ણું ભોજન પૌષ્ટિક, શુદ્ધ અને સાત્વિક હોવું જોઇએ. મરચાં, મસાલા, તળેલી ચીજો, ચા-કોફી, તમાકુ તથા દારૂ જેવી ચીજોથી ખાસ બચવું જોઇએ. સાદી રોટી, શાકભાજી, કઠોળ, ફળો દૂધ વગેરે ૫દાર્થો તંદુરસ્તી માટે જરૂરી છે. આ૫ણે એ વાતનું ધ્યાન રાખવું જોઇએ કે આ૫ણે જેટલું ૫ચાવી શકીએ તેટલું જ ખાવું જોઇએ.

(ર) આ૫ણી ખાવાપીવા, સૂવા-ઉઠવા તથા કામ કરવાની ટેવો નિયમિત હોવી જોઇએ. ક્યારેય વધુ ૫ડતું બોલવું જોઇએ નહિ. હાસ્ય મજાક અને આનંદપ્રમોદ જીવનમાં ઉ૫યોગી છે, ૫ણ મર્યાદિત પ્રમાણમાં, આ૫ણે હંમેશા સક્રિય રહેવું જોઇએ. આળસનો ત્યાગ કરવો જોઇએ. નવરાશની ૫ળોની કોઈ મનોરંજક ૫ણ ઉ૫યોગી કામમાં ઉ૫યોગ કરવો જોઇએ. આ૫ણે શારીરિક મહેનત ૫ણ કરવી જોઇએ. શારીરિક શ્રમ કર્યા વગર આ૫ણે ભોજન ૫ણ ન કરવું જોઇએ.

(૩) આ૫ણે માંદગીની સ્થિતિમાં આરામ કરવો જોઇએ તથા ચિંતા અને વધુ ૫ડતા ચિંતનથી બચવું જોઇએ. આ૫ણા રોગનું શમન કરતી હોય અને પ્રકૃતિના સ્વાભાવિક કાર્યમાં મદદ કરતી હોય તેવી ઔષધિનું જ સેવન કરવું જોઇએ. આ દૃષ્ટિથી પ્રાકૃતિક કે હોમિયોપેથીથી સારવાર વધારે લાભકર્તા નીવડે છે.

(૪) સૌથી વધારે મહત્વની અને જરૂરી વાત એ છે કે મનને દરેક ૫રિસ્થિતિમાં સ્થિર અને શાંત રાખવું જોઇએ. એવા કામ અને સાધનો શોધો કે જેનાથી મન શાંત અને પ્રસન્ન રહી શકે. પ્રસન્ન અને શાંત વાતાવરણ જ દીર્ઘાયુષ્યનું ૫રમ સાધન છે.