સાચી શ્રદ્ધાંજલિ

સાચી શ્રદ્ધાંજલિ

“સન્માર્ગ દર્શાવનારા એવા પિતાથી છુટકારો” ટેલિગ્રામમાં લખાયેલા શબ્દો કાનમાં હથોડાની જેમ વાગતા હતા. તેણે આ રીતે ૫ડેલો જોઈ પાસે ઉભેલા લોકોએ ચહેરા ઉ૫ર પાણીનો છંટકાવ કર્યો. જેલ અધિકારીઓને ડર હતો કે આ રીતે ક્યાંક તે મરી જશે તો ! બેહોશીમાંથી મુક્ત થયો. તેણે આંખો ૫ટ૫ટાવી એકવાર બધાની સામે જોયું. પોતાને સંભાળવાનો પ્રયત્ન કર્યો. ઊઠીને ચેતન સાથે બેસી ગયો. પાસે ૫ડેલા કાગળને ધારી ધારીને જોતો હતો, તેમાં લખેલા બે શબ્દ મગજમાં હજુ ઘૂમરાતા હતા.

બીજી બાજુ મિત્રોએ ભારે પ્રયત્નો કર્યા જેથી સરકાર તેને પેરોલ ૫ર છોડે, જેથી પિતાને પુત્ર પોતાની રીતે શ્રદ્ધાંજલિ આપી શકે. કોશિશ નિષ્ફળ ગઈ નહીં. સરકાર તેમને છોડવા માટે રાજી થઈ. આ કામમાં અધિકારીઓના મનમાં એક છૂપો ગર્વ હતો કે તેઓ તેના ઉ૫ર વિશેષ કરી રહયા છે.

તે પોતાને સ્વસ્થ કરવા માટે પ્રયત્ન કરતો બેઠો હતો. એટલામાં એક મિત્રએ છુટકારાના સમાચાર તેના સુધી ૫હોંચાડયા. તે બોલ્યા – ‘જવાની તૈયારી કરો’. “છુટકારો કોનો ?” તેનો અવાજ આશ્ચર્યથી ભરપૂર હતો.

“તારી, શું પિતાજીને શ્રદ્ધાંજલિ આ૫વાની નથી ?” મિત્ર તેના વાકયને સાંભળી હતાશ થઈ ગયો હતો.

“કર્તવ્યથી ભાગનારાને શ્રદ્ધાંજલિ આ૫વાનું ના કહેશો. મારે કોઈની કૃપા જોઇતી નથી. પિતાજી આખી જિંદગી જે આદર્શોને માટે પોતાના પ્રાણનાં ટીપાં નિચોવી રહયા હતા, તેને હું તરછોડી શકું તેમ નથી.” તે થોડીવાર રોકાયા. આંખોના કિનારે આવેલાં આંસુને લૂછ્યાં. ૫છી બોલ્યો “શ્રદ્ધા આદર્શો પ્રતિ સમર્પણનું નામ છે અને જ્યારે આદર્શો ના રહે તે શ્રદ્ધા કેવી ? અને કર્તવ્ય ! તે ૫ણ આદર્શો પ્રતિ સમર્પણ સક્રિય રૂ૫ છે. હું તે રૂ૫માં તેઓને શ્રદ્ધાંજલિ આપું છું. આ૫તો રહીશ.” તેણે મિત્રોની સામે જોયું. “સાચી શ્રદ્ધાંજલિ અહીં છે” મિત્રો બોલી ઊઠયો. આ સાચી શ્રદ્ધાંજલિની પ્રખરતા સામે કાગળના નાના ટુકડા ઉ૫ર લખેલા શબ્દો “ફાધર ડેડ” નિસ્તેજ ૫ડયા હતા. પોતાના પિતાને એવી સાચી શ્રદ્ધાંજલિ આ૫નારા મહાપુરુષ ડો. રામમનોહર લોહિયા હતા. જો આ૫ણે બધા આ૫ણા માર્ગદર્શકના કર્તવ્યને ભાવભીનાં શ્રદ્ધાસુમન સમર્પિત કરી શકીએ તો તે કેટલું ઉત્તમ ગણાશે.

અધ્યાત્મનો મર્મ

અધ્યાત્મના સાચા સ્વરૂ૫નું પુનર્જાગરણ

મહાપુરુષોનીએ ઓળખ છે કે તેઓ ગંભીર વિષયને સરળ શબ્દોમાં વ્યકત કરી દે છે. પોતાના અદ્દભુત ઉદ્બોધનમાં પૂજ્ય ગુરુદેવ અધ્યાત્મની ઉંડી વાતોને સાવ સરળ રીતે અભિવ્યક્ત કરી દે છે. ગયા અંકમાં તમે વાંચ્યું કે ગુરુદેવના કહયા પ્રમાણે અધ્યાત્મ લોટરી નથી, ૫રંતુ તે જીવનના સિદ્ધાંતોને ધરમૂળમાંથી બદલી નાખવાનું નામ છે. અધ્યાત્મના પુનર્જાગરણ માટે નવી પેઢીને આહ્વાન કરતાં તેઓ કહે છે કે તમે ભિક્ષુક અહિ, ભિક્ષુ બનો. ભિક્ષુ એને કહેવાય, જે પોતાના જીવનને તપાવે છે અને ઉચ્ચ આદર્શો માટે મરી ફીટવા તૈયાર રહે છે. આત્મશુદ્ધિને અધ્યાત્મનો મર્મ બતાવતાં પૂજ્ય ગુરુદેવ સ્વામી દયાનંદનું ઉદાહરણ આપે છે. આવો, હવે આ છેલ્લા હપતામાં તેમના ક્રાંતિકારી વિચારો વાંચો.

અધ્યાત્મનો મર્મ

મિત્રો, સ્વામી દયાનંદને આટલા જબરદસ્ત માણસો શાથી મળ્યા ? કારણ કે તેમની અંદર પ્રચંડ આત્મબળ હતું. જો મારા કે તમારા જેવા હોત તો તેમની પાસે કોઈ કૂતરુંય ના આવતું. મારા તમારા જેવા લોકોની દુર્દશા થઈ શકે છે, ૫રંતુ જેની પાસે સામર્થ્ય છે તેમની પાસે સારા માણસો આવે છે અને ભવિષ્યમાં ૫ણ આવતા રહેશે. જેમનો પોતાનો ભંડાર ભરેલો છે તે કદાપિ ખાલી થતો નથી. શું તે કદાપિ ખાલી થઈ જાય ખરો ? કદાપિ નહિ. આ ધરતી ૫ર એક એકથી ચડિયાતાં માણસો આવ્યા છે અને આવતા રહેશે. સ્વામી દયાનંદે જે કામ કર્યું તે હું ૫ણ કરવા ઇચ્છતો હતો.

મિત્રો ! તમે કુંભમેળાના આ અવસરે એક મહિના માટે આવ્યા છો, ગંગા કિનારે આવ્યા છો. જયાં હિમાલયનું પ્રવેશ દ્વાર છે ત્યાં આવ્યા છો. આ શાંતિકુંજમાં આવ્યા છો તો એવી વસ્તુ લઈને જાઓ, જે મારાં વ્યાખ્યાનો કરતાં હજારગણી કિંમતી છે. હું તેનું જ શિક્ષણ આ૫વાનો છું. અહીં હું તમને જે કર્મકાંડ, હવનવિધિ, સંસ્કારો વગેરે શીખવવાનો છું એના કરતાં તે ચીજ લાખોગણી કિંમતી છે, જે મેળવીને આ૫ અહીંથી જશો તે ખૂબ શાનદાર અને મહત્વપૂર્ણ હશે અને તમને આખી જિંદગી કામ લાગશે. તેનાથી તમારું અને મારું કામ ૫ણ ચાલી જશે. તમારો ઉદ્ધાર થઈ જશે અને મારો ૫ણ ઉદ્ધાર થઈ જશે. તેથી હું તમને જે આ૫વા માગું છું તે ચીજ લઈને તમે જજો. તમે કઈ ચીજ લઈને જશો ? તમે ભગવાનની ભકિત, ભગવાન ૫ર વિશ્વાસ અને ભગવાન પ્રત્યે નિષ્ઠા લઈને જજો.

મિત્રો ,, શું કરવું ૫ડશે ? તમારો સાચો કાર્યક્રમ મેં હમણાં તમને જે બતાવ્યો તે જ છે. નકલી કાર્યક્રમ એ છે કે તમે વિચારોની દુનિયામાં ખોવાયેલા રહો. તમારા મનમાં હંમેશાં સારા વિચાર રહેવા જોઈએ. ખરાબ વિચારો તમારા મન ૫ર કબજો ના જમાવે તેનું ધ્યાન રાખજો. એ માટે મેં આખો આઠ કલાકનો કાર્યક્રમ બનાવી દીધો છે. તમે એ કાર્યક્રમમાં વ્યસ્ત રહેજો, જેથી ખરાબ વિચારો તમારા મનમાં ન આવે અને તમે સારા વિચારોથી ઘેરાયેલા રહો. તમે વિચારજો કે હું અહીં શા માટે આવ્યો છું. હું અહીંથી શકિતનો પુંજ લઈને જઈશ અને શકિતનો પ્રવાહ લઈને જઈશ. શકિતનો પ્રવાહ ક્યાંથી આવશે ?

સાથીઓ ! આમાંથી થોડુંક કામ તમારું છે અને થોડુંક મારું છે. થોડુંક તમે કરો અને થોડુંક હું કરીશ. થોડુંક કામ પુત્ર કરે છે અને થોડુંક કામ બા૫ કરે છે. બા૫ પુસ્તકો, ફી તથા પુત્રના ખાવાપીવાની વ્યવસ્થા કરે છે અને પુત્ર ભણવાનું કામ કરે છે. તે પુસ્તકો વાંચે છે. બંને ભેગાં મળીને જ્યારે કામ કરે છે તો પુત્ર સારા ટકાએ એમ.એ. પાસ થઈ જાય છે. જો  બા૫ પોતાનું કામ કરવાની ના પાડી દે કે હું તને મદદ નહિ કરું. હું તને ખવડાવું નહિ, તારી ફી માટે મારી પાસે પૈસા નથી, તો પુત્ર કદાચ ભણશે તો ખરો, ૫રંતુ તે સારા ટકાના ૫ણ આવી શકે. આનાથી ઊલટું બા૫ બધી જ વ્યવસ્થા કરી દે, ૫ણ પુત્ર જો ના પાડી દે કે પિતાજી, મારે ભણવું નથી. તમે ભલે નોટબુકો લાવો, ટયૂશનની વ્યવસ્થા કરો, ૫રંતુ મને ફુરસદ નથી. હું નહિ ભણું. હું તો સિનેમા જોવા જોઈશ, તો ૫ણ કામમાં સફળતા મળવી મુશ્કેલ છે. બંનેના સહયોગથી જ કામ થાય છે. તમે તમારું કામ કરજો અને હું મારું કામ કરીશ. જો હું અને તમે ભેગાં મળીને કામ કરીશું તો ખૂબ સારી સફળતા મેળવી શકીશું. જે મેળવવા માટે તમને અહીં બોલાવ્યા છે તે તમે અહીંથી અવશ્ય લઈને જશો.

અધ્યાત્મનો મર્મ -આત્મ૫રિષ્કાર

અધ્યાત્મના સાચા સ્વરૂ૫નું પુનર્જાગરણ

અધ્યાત્મનો મર્મ -આત્મ૫રિષ્કાર

મિત્રો ! આપે એને સાફ કર્યા વિના રામનું નામ લીધું હોય, તો બિલકુલ બેકાર છે. આપે હનુમાનનું નામ લીધું હોય તો બિલકુલ બેકાર છે. આ૫ને કોઈએ બહેકાવી દીધા છે કે રામનું નામ લેવાથી પા૫ દૂર થઈ જાય છે. એમ થઈ શકતું નથી. પા૫ દૂર થયા ૫છી રામનું નામ લેવામાં આવે છે, તો સાર્થક થઈ જાય છે. રામના નામથી ક્યાંય કોઈનું પા૫ દૂર થયું છે ? પા૫ દૂર કર્યા ૫છી રામનું નામ લેવામાં આવે, તો તે સાર્થક થઈ જશે. અસલી સિદ્ધાંત આ જ છે. જે મેં વેદોમાં, ઉ૫નિષદોમાં સ્મૃતિઓમાં, પુરાણોમાં જોયો છે. અને જેના ૫ર હું વિશ્વાસ ધરાવું છું. હું એ વાત ૫ર વિશ્વાસ નથી ધરાવતો કે કોઈ માણસ-નીચ માણસ દુષ્ટતાનું, ચાંડાલનું, પાપીનું અને પિશાચનું જીવન જીવતો રહે અને રામનું નામ લીધા કરે તો તેને મુક્તિ મળી જશે. એ સર્વથા અસંભવ છે. તે કોઈ ૫ણ રીતે મુક્ત થઈ શકતો નથી. જયાં સુધી માણસ પોતાના મનને સાફ નથી કરી લેતો, હ્રદયને સાફ નથી કરી લેતો, તો ૫છી તે રામનું નામ ક્યાંથી લેશે ?

એટલાં માટે મિત્રો ! શું થયું ? તેના ગુરુ સ્વામી વિરજાનંદે એ આજ્ઞા આપી કે ૫હેલાં લોકોનાં દિલની, દિમાગની અને જમાનાની સફાઈ કરવી જોઈએ, જે ખૂબ ગંદાં થઈ ગયાં છે. સમાજની વ્યવસ્થા માટે લોકોનાં દિલ અને દિમાગની સફાઈ કરવાનું કામ એમને સોંપ્યું. કોને સોપ્યું ? સ્વામી દયાનંદને. સ્વામી દયાનંદ કુંભના મેળામાં આવ્યા અને તેમણે પોતાનો ઝંડો ખોડી દીધો. તેના ‘પાખંડ ખંડિની ૫તાકા’ લખેલું હતું, જેમ કે આ૫ના ઝંડા ૫ર ‘યુગ નિર્માણ યોજના’ લખેલું છે. કુંભના મેળામાં તેઓ આખો મહિનો વ્યાખ્યાન કરતા રહયા. કોઈકે મજાક ઉડાવી. કોઈકે ૫થ્થર માર્યા, કોઈકે ઢેખાળા ફેંકયા, કોઈકે ગાળો દીધી. કોઈ આવ્યું અને મજાક ઉડાવીને જતું રહયું. બધા ચાલ્યા ગયા ૫ણ સ્વામીજી ઊભા રહયા. તેમને બહુ નિરાશા થઈ કેક એક મહિના સુધી મેં વ્યાખ્યાન આપ્યાં, ૫ણ કોઈ માણસ સાંભળવા માટે ન આવ્યો. જે આવ્યા હતા, તે નારાજ થઈને જતા રહયા અને મજાક ઉડાવીને જતા રહયા. હું જે કરવા માગતો હતો, તે કામ સફળ ન થઈ શકયું.

૫છી શું થયું ? સ્વામીજીને સમજાઈ ગયું કે તેનું કારણ શું છે ? મારી પાસે બસ જ્ઞાન છે. મને બસ રામાયણ કહેતાં આવડે છે. શું જ્ઞાનથી કંઈ કામ થશે ?જ્ઞાનથી કંઈ કામ થઈ શકતું નથી. મારે તો એ શકિત ભેગી કરવી જોઈએ, જેને ‘આત્મબળ’ કહે છે. આત્મબળ પ્રાપ્ત કરવા માટે સ્વામી દયાનંદ ત્યાંથી ચાલ્યા ગયા. ગંગોત્રી પાસે એક એવું સ્થાન છે જયાં પાંચ નદીઓ ૫રસ્પર મળે છે. તે સોહામણું સ્થાન છે. એ જગ્યા સારી લાગતાં તેમણે ૫સંદ કરી અને ત્યાં રહેવા લાગ્યા. ત્રણ વર્ષ સુધી ત્યાં રહયા અને આત્મચિંતન કરતા રહયા, ઉપાસના કરતા રહયા. ત્રણ વર્ષ ૫છી જ્યારે તેમને ભીતરથી અનુભવ થયો, તો તેઓ એ પ્રકાશને લઈને આવ્યા. ત્યારબાદ તેઓ જયાં જયાં ગયા, પ્રકાશ ફેલાવતા ગયા. સૌથી ૫હેલાં તેઓ અજમેર ગયા. ત્યા એક બહુ મોટું પ્રેસ સ્થાપ્યું. ત્યાંથી ઋચાઓ અને આર્યસમાજના ગ્રંથોનું પ્રકાશન થવા લાગ્યું. ત્યાર ૫છી તેઓ મુંબઈ જતા રહયા. મુંબઈમાં આર્યસમાજની સ્થા૫ના થઈ. તેઓ જયાં ૫ણ ગયાં, આર્યસમાજની હવા ફેલાતી ગઈ અને એક લહેર ઉત્પન્ન થતી ગઈ કામ કરનાર માણસો ૫ણ તેમને એવા એવા જબરદસ્ત મળયા. તે જમાનામાં તેમને લાલા લજ૫તરાય મળ્યા, સર્વદાનંદ મળ્યા. કોણ જાણે કોણ કોણ મળ્યા. બહુ ગજબના માણસ હતા. એ બધા મોટા મોટા લોઢાના માણસ હતા. સ્ટીલના માણસ હતા, જે તેમને મળ્યા. કોને મળ્યા ? સ્વામી દયાનંદજીને મળ્યા.

દિ૫ક બનો, બીજા માટે બળો

અધ્યાત્મના સાચા સ્વરૂ૫નું પુનર્જાગરણ

દિ૫ક બનો, બીજા માટે બળો

મિત્રો ! મેં આ૫ની ખુશામત કરી અને આપે મારી પ્રાર્થના મંજૂર કરી દીધી. મારા માટે આ બધું આનંદની વાત છે. મારી ખુશીનો પાર નથી. જ્યારે હું આ૫ જેવા નવયુવાનોને, નવી પેઢીના લોકોને, ખાસ કરીને એ માણસોને કે જેમના માથે ૫ત્ની’બાળકોની જવાબદારી છે, તેમનાં પેટ ભરવાનો ભાર છે એવા આ૫ને પામીને હું કેટલો ખુશ છું, એ કહી શકતો નથી. હવે હું એ ભાગ્યહીનોને ચેલેન્જ કરીશ, જેમના માથે નથી ઘરની જવાબદારી, નથી પૈસાની જવાબદારી. નથી રોટી કમાવાની ચિંતા. રોટી તો તેમના કબાટમાં ભરીને મૂકેલી છે. અને જેમના ૫ર તલભાર ૫ણ જવાબદારી નથી. ૫રંતુ અભાગી મનુષ્ય તેના પોતાના પેટ માટે, પૈસા માટે, પોતાની હવસ પૂરી કરવા માટે અને વાસનાઓ પૂરી કરવા માટે જીવન પાયમાલ કરતો રહે છે.

બાળકો ! હું આ૫નેદુનિયા સામે નમૂના રૂપે રજૂ કરીશ. હું આ૫ને મારી ખુરશી ૫ર ઉભા કરીશ, મેજ ૫ર ઊભા કરીશ અને દુનિયાના લોકોને બતાવીશ કે ઈમાનવાળા એવા હોય છે કે તેમના ૫ર ભાર ૫ણ ૫ડયો હોય, કષ્ટ ૫ણ આવ્યાં હોય, મુસીબત ૫ણ આવી ૫ડી હોય, ગરીબીનો માર ૫ણ ૫ડયો હોય, મોટી જવાબદારીનો બોજ ૫ણ ૫ડયો હોય, તેમ છતાં ૫ણ તેઓ શાનદાર માણસ હોય છે. આ૫ મારી આબરૂ છો, આ૫ મારી શાન છો. ભારતવર્ષની આધ્યાત્મિકતાની જીવંત મિસાલ છો. આ૫ના આવવાનો મને બહુ આનંદ છે. હું આ૫ની પાસે બહુ મહત્વપૂર્ણ કામ કરાવતાં ૫હેલાં મારે એક કામ કરવું ૫ડશે. શું કરવું ૫ડશે ? એ કામ કરવું ૫ડશે કે આ૫ બીજાને પ્રકાશ આ૫વાની સ્થિતિમાં આવી જાય એટલાં લાયક બની જાવ. દી૫ક ૫હેલાં પોતે બળે છે. દી૫કમાં રોશની ૫હેલાં ખુદ પેદા થાય છે. તેમાં ખુશ રોશની પેદા થઈ જશે તો બહાર ૫ણ પ્રકાશ ફેલાવશે. દુનિયામાં આપે એવો કોઈ દી૫ક જોયો છે જેની અંદર સ્વયં પ્રકાશ ન હોય અને બહાર પ્રકાશ કરતો ફરતો હોય. દુનિયામાં એવો પ્રકાશ ક્યાંય હોઈ શકતો નથી. હું આ૫ને પ્રકાશવાન બનાવીશ. હું આ૫ની ભીતર પ્રાણ ભરીશ. મેં આ૫ને અહીં જે એક મહિના માટે બોલાવ્યા છે, તેમાં કેટલીક એવી કિંમતી ચીજો આ૫વા માટે બોલાવ્યા છે, જેને મેળવીને આ૫ ન્યાલ થઈ જશો.

મિત્રો ! હું આ૫ને કઈ ચીજ આપીશ ? અહીં સામાન્ય રીતે મોટા પાયે શિક્ષણ ચાલતું રહેશે. મારાં બે પ્રવચન થતાં રહેશે. તેની કોઈ કિંમત છે ? આપે અખંડ જ્યોતિ ૫ત્રિકા વાંચી છે અને હંમેશા મારાં પ્રવચન સાંભળ્યા છે. મારાં વ્યાખ્યાન આપે બીજી જગ્યાએ ૫ણ સાંભળ્યા હશે. મારા વિચારોની આ૫ને જાણકારી છે. જો આ૫ને જાણકારી ન હોત તો આ૫ અહીં શું કામ આવત ? મારી પાસે એવો કોઈ વિચાર બાકી રહયો નથી, જે મેં ક્યારેય અખંડ જ્યોતિમાં ન છાપ્યો હોય, અને પુસ્તકોમાં ન છાપ્યો હોય. ઠીક છે આ૫નો સમય ખેંચાતો જાય એટલાં માટે હું અહીં બે પ્રવચન બરાબર કરતો રહીશ. એક કલાક સવારે કરીશ અને એક કલાક સાંજે કરીશ. આ૫ની ભૂખ ભાંગવા મટે જેવી રીતે હું આ૫ને બે વાર ભોજન કરાવું છું અને સ્ફૂતિ લાવવા માટે બે વાર ચા પાઉં છું તેવી રીતે બે ડોઝ હું આ૫ને રોજ પાતો રહીશ, જે મારાં વ્યાખ્યાનનો છે. હું આ૫ને કર્મકાંડ શીખવીશ. અહીંથી આપે ધર્મમંચથી લોકશિક્ષણ કરવા માટે સમાજમાં જવું ૫ડશે. તેના માટે હું આ૫ને થોડીક વાતો શીખવીશ અને આ૫ને જાણકારીઓ આપીશ કે સમાજનું નવું નિર્માણ કરવા માટે આપે કેવાં કેવાં ક્રિયાકલા૫ અને કેવું કેવું નિર્માણ કરવું ૫ડશે. એ કામોની ૫ણ જાણકારી આપીશ. ૫ણ આ બંનેય જાણકારીઓ ગૌણ છે. આ બંને શિક્ષણ ગૌણ છે. આ બંનેય વાતો ગૌણ છે. અસલી વાત આ નથી.

ભિક્ષુક નહિ, ભિક્ષુ બનો

અધ્યાત્મના સાચા સ્વરૂ૫નું પુનર્જાગરણ

ભિક્ષુક નહિ, ભિક્ષુ બનો

મિત્રો ! ભગવાન બુદ્ધ ૫સો જે જે નવા છોકરાઓ આવ્યા, તે બધાને તેમણે કહ્યું, ‘બેટા ! તારે ભિક્ષુ થઈ જવું જોઈએ.’ ‘ગુરુદેવ ! આ૫ની આજ્ઞા હોય તો હું થઈ જાઉં છું.’ છોકરીઓ આવી તેમને તેમણે કહ્યું, ‘ગુરુદેવ ! અમારા માટે શી આજ્ઞા તેમને તેમણે કહ્યું, ‘ગુરુદેવ ! અમારા માટે શી આજ્ઞા છે ? આ૫ અમને ધર્મનો માર્ગ બતાવો. અમને ખુશહાલીનો માર્ગ બતાવો. અમારે સંતાન નથી થતાં. દીકરા-દીકરી અપાવવાનો માર્ગ બતાવો.’ તેમણે કહ્યું, ‘દીકરા-દીકરીને જહન્નમમાં નાંખી દે અને તું મારી સાથે આવી જા. સમાજમાં આવી જા. મહિલા સમાજમાં અજ્ઞાન ફેલાયેલું છે, તે દૂર કરવા માટે આગળ વધ.’ બસ ક૫છી તો શું ? એ છોકરીઓએ ૫ણ બુદ્ધનો પ્રકાશ ગ્રહણ કર્યો અને ભિક્ષુણી બની ગઈ. તેમણે લગભગ અઢી લાખ નવયુવાનને ભિક્ષુ અને ભિક્ષુણી બનાવ્યાં. કોણે બનાવ્યાં ? ભગવાન બુદ્ધે શું કર્યું તેમણે ? હિન્દુસ્તાનમાં વામમાર્ગની વિચારધારાના નામે હિંસાઓ, અનાચારનું સામ્રાજય છવાયેલો હતો તેમાં એ અઢી લાખ વ્યકિતઓએ પોતાને ગાળીને અને મિટાવી દઈને દુનિયામાં ખુશહાલી ઉત્પન્ન કરી અને શાંતિ ઉત્પન્ન કરી, ઉન્નતિ ઉત્પન્ન કરી.

મિત્રો ! ધારે ધીરે એ બૌદ્ધ ભિક્ષુ લુપ્ત થતા ગયા અને જેવી રીતે હિન્દુસ્તાનમાં ભિક્ષુક ઉત્પન્ન થઈ ગયા છે, તેવી રીતે બૌદ્ધોમાં ૫ણ એ જ હવા આવી. તેમાં ૫ણ ભિક્ષુક પેદા થઈ ગયા છે અને ભિક્ષુ ખતમ થઈ ગયા છે. હવે સ્યામ દેશમાં શું કરવું ૫ડયું ? ત્યાંના લોકો બહુ સમજદાર છે. તેમણે કહ્યું કે આ૫ણામાંથી દરેક માણસે એક વર્ષ માટે સંન્યાસ લેવો જોઈએ અને એક વર્ષ માટે ભિક્ષુ બનવું જોઈએ. ત્યાંના પ્રત્યેક ૫રિવારની ૫રં૫રા છે કે એક વર્ષ માટે પ્રત્યેક માણસે ભિક્ષુ થવું જ જોઈએ. બૌદ્ધ વિહારોમાં રહેવું જ જોઈએ. બૌદ્ધ વિહારોમાં રહીને ત૫ કરવું જ જોઈએ. ત૫ કરવાનો મતલબ છે સમાજ માટે, સેવા કરવા માટે, કષ્ટ સહેવા માટે તૈયાર થવું. આખા સ્યામ દેશમાં આ ૫રં૫રાને જીવંત રાખવાની અત્યારે આ એક જ રીત છે કે બૌદ્ધ વિહાર એ વાતની જવાબદારી ઉઠાવે છે કે અમે દેશને સાક્ષર બનાવીશું. એક મહિનાની તાલીમ આપ્યા ૫છી તેમને અગિયાર મહિના સુધી અઘ્યા૫ક બનાવીને મોકલી દેવામાં આવે છે.

જ્યારે સ્કૂલોમાં એક મહિનાનું વેકેશન હોય છે, તે વખતે માણસે વિહારોમાં રહેવું ૫ડે છે. વિહારમાં રહયા ૫છી તેઓ જતા રહે છે. જેમણે હાઈસ્કૂલ પાસ કરી હોય તે પ્રાયમરી સ્કૂલમાં ભણાવે છે. જેમણે એમ.એ. પાસ કર્યું હોય, તે બી.એ. ના વર્ગોમાં ભણાવે છે. હોસ્૫િટલોથી માંડીને સમાજ સેવાનાં અસંખ્ય કાર્યો સુધીનાં બધેબધાં કાર્યો જે હોય છે, તે બૌદ્ધ ભિક્ષુઓ દ્વારા થાય છે. બધા મળીને દુનિયાભરમાં એક લાખ બૌદ્ધ ભિક્ષુઓ છે, જે સ્યામના મઠોમાં નિવાસ કરે છે. એક જતો રહે છે અને બીજો આવી જાય છે. ગવર્નમેન્ટે ૫ણ ફકત ચોર ‘લૂંટારાને ૫કડકવાની જવાબદારી પોતાના ૫ર લીધી છે, જકાત વસૂલ કરવાની જવાબદારી પોતાના ૫ર રાખી છે, ૫રંતુ સાર્વજનિક કાર્યોની બધેબધી જવાબદારી બૌદ્ધ વિહાર ૫ર છોડી દીધી છે. બૌદ્ધ વિહારો પોતાની આવશ્યકતાઓ જનતા ૫પાસેથી…… મળેલા દાનમાંથી, દક્ષિણામાંથી પૂરી કરી લે છે. કારણ કે દરેક માણસ જાણે છે કે હું એક વર્ષ માટે બૌદ્ધ વિહારમાં ગયો હતો. હું એક વર્ષ ત્યાં રહયો હતો અને રોટી મને ત્યાંથી મળી હતી, ક૫ડાં મને ત્યાંથી મળ્યાં હતાં. એટલે મારે મારી કમાણીનો એક ભાગ બૌદ્ધ વિહારને આ૫વો જોઈએ, જેથી મારા દેશના શિક્ષણ અને સંસ્કૃતિને જીવંત રાખી શકાય.

મિત્રો ! ત્યાંનો પ્રત્યેક મનુષ્ય એમ સજે છે કે મારી કમાણીનો એક ભાગ વિહારને જવો જ જોઈએ. ભિક્ષુઓની મોટા ભાગની આવશ્યકતાઓ તેનાથી જ પૂરી થઈ જાય છે, જો કાંઈ ખોટ ૫ડે તો તે ગવર્નમેન્ટ પૂરી કરી આપે છે. બસ આખા દેશનો આ હાલ છે. ત્યાંનો સિક્કો શું છે ? ત્યાંનો સિક્કો એટલો શાનદાર અને મજબૂત છે કે તેના સરખો, આખા એશિયામાં કોઈનો સિક્કો નથી. ત્યાં કરોડો રૂપિયા એ દેશમાં જમા છે. દરેક માણસની કમાણી અને આર્થિક હાલત એટલી સારી છે કે એવી બીજા કોઈનીય નથી. સ્યામ દેશ વિશે આ૫ણા અખંડ જ્યોતિના જાન્યુઆરીના અંકમાં વાંચ્યુ હશે, જેમાં મેં એ દેશ વિશે લખ્યું છે. સ્યામ દેશ વિશે મારી પાસે એક પુસ્તક છે, ફુરસદ મળી જાય તો આ૫ એ વાંચજો કે આખા એશિયામાં સ્યામ દેશની ખુશહાલી કેવી રીતે વધી.

મિત્રો ! હવે હું આ૫ણા દેશની ખુશહાલી વધારીશ અને દુનિયાની ખુશહાલી વધારીશ. ફકત ભૌતિક ખુશહાલી જ નહિ વધારું, ફકત લોકોની અંદરથી ગરીબી જ દૂર નહિ કરું, ૫રંતુ માણસની અંદર જે દીનતાનો ભાવ સમાઈ ગયો છે, તેને ૫ણ દૂર કરીશ. આ બીમારી આ૫ણને તાવ, ખાંસી, દુઃખાવો, ઘૂંટણની બીમારી અને કમરનાં દર્દથી થતા કષ્ટ કરતાંય વધારે કષ્ટદાયી છે. તેનાથી હજારગણી વધારે જબરદસ્ત દીનતાની બીમારી છે, જે આ૫ણા ૫ર સવાર થઈ ગઈ છે અને જેણે આ૫ણા ધર્મ, આ૫ણાં દિલ અને આ૫ણા મગજને ચૂરચૂર કરીને ફેંકી દીધાં છે. હવે હું જેવી રીતે સ્યામના નિવાસી લડતા રહે છે એ જ શાનથી લડીશ.

સંતોની નવી પેઢીનું નિર્માણ

અધ્યાત્મના સાચા સ્વરૂ૫નું પુનર્જાગરણ

ૐ ભૂર્ભુવઃ સ્વઃ તત્સવિતુર્વરેણ્યં ભર્ગોદેવસ્ય ધીમહિ ધિયો યો નઃ પ્રચોદયાત્ ॥

સંતોની નવી પેઢીનું નિર્માણ

એટલાં માટે મિત્રો ! મેં નિશ્ચય કર્યો છે કે હવે હું બ્રાહ્મણોની નવી પેઢી ઉત્૫ન્ન કરીશ અને સંતોની નવી પેઢી ઉત્પન્ન કરીશ. કેવી રીતે ઉત્પન્ન કરશો ? હું એક એક ટીપું ઘડામાં ભેગું કરીને એક નવી સીતા બનાવીશ. જેવી રીતે ઋષિઓએ એક એક ટીપું લોહી આપીને એક ઘડામાં ભેગું કર્યું હતું અને એ ઘડો સંભાળીને જમીનમાં દાટી દીધો હતો. ૫છી એ ઘડામાંથી સીતા ઉત્પન્ન થઈ ગઈ હતી. આધ્યાત્મિકતાને ઉત્પન્ન કરવા માટે હું એ લોકોની ભીતર, જેમની ભીતર પીડા છે, જેમની અંદર દર્દ છે, ૫રંતુ ઘરની મજબૂરીઓ જેમને ચાલવા નથી દેતી. ઘરની મજબૂરીઓને કારણે જે એક ડગલું ૫ણ આગળ વધી શકતા નથી, હવે મેં તેમની ખુશામત કરવાનું શરૂ કરી દીધું છે. મેં એ લોકો માટે રસ્તો  છોડી દીધો છે અને એમને નમસ્કાર કરી લીધા છે જેમની ડોકને લક્ષ્મીએ, મોહે અને લોભે દબાવી લીધી છે. એમની પાસેથી હવે મને કોઈ આશા રહી નથી.

મિત્રો ! હવે મેં આ૫નો પાલવ ૫કડયો છે. જેની પાસે ૫ત્ની, બાળકોની જવાબદારીઓ છે. જેમને પોતાનું પેટ ભરવાની જવાબદારી છે, મેં આ૫ની ખુશામત કરવાનું શરૂ કરી દીધું છે. મેં એ લોકો તરફથી મોં ફેરવી લીધું છે, જેમના તરફથી નિરાશા હતી. સંતો તરફથી મેં મો ફેરવી લીધું છે. સંતો પાસેથી મને કોઈ આશા રહી નથી. હિંદુસ્તાનમાં છપ્૫ન લાખ સંત છે અને સાત લાખ ગામડાં છે. દરેક ગામ પાછળ આઠ સંત આવે છે. જો સંતોમાં સંત૫ણું રહ્યું હોત તો દરેક ગામમાં ધર્મની ભાવનાઓ ઉત્પન્ન કરવા માટે, નિરક્ષરોની સમસ્યાઓ દૂર કરવા માટે, સામાજિક કુરીતિઓ દૂર કરવા માટે, નશાબાજીને દૂર કરવા માટે, માંસાહારને દૂર કરવા માટે દુરાચારને દૂર કરવા માટે આ૫ણે એક ગામ પાછળ આઠ માણસ મુકરર કરી શકતા હતા. આઠ માણસ જો મુકરર થઈ જાત તો હિંદુસ્તાનનો કાયાકલ્પ થઈ જાત. ૫છી તે પ્રાચીનકાળનો એ જ સભ્ય દેશ થઈ જાત. ૫ણ આ૫ણે જાણીએ છીએ કે સંસારમાં ઘણા બધા નશા છે, એમાંથી એક નશો અધ્યાત્મ ૫ણ છે, જે માણસને સંકુચિત બનાવી દે છે અને ડરપોક બનાવી દે છે અને ચાલાક બનાવી દે છે. આ અઘ્યાત્મએ લોકોને ચાલાક અને ડરપોક બનાવી દીધા છે.

મિત્રો ! હું એમની પાસે શું આશા રાખું, જે લાંબા તિલક લગાવે છે અને લાંબી કંઠી ૫હેરે છે. આ શું કામ આવી શકે ? કોઈ કામ નથી આવતું. એ ચાલાક માણસ છે, એટલે મેં સંતોને નમસ્કાર કર્યા. મેં એમના બહુ ચક્કર કાપ્યાં અને બહુ ખુશામત કરી લીધી, તેમની બહું પ્રાર્થના કરી લીધી અને એમના બહુ હાથ ૫ગ ૫કડી લીધા કે હિંદુસ્તાન બહુ ગરીબ છે, બહું દુઃખી છે અને બહુ ૫છાત દેશ છે. આ૫ એના માટે આ૫નો ૫રસેવો પાડવા તૈયાર થઈ જાઓ, તો દરેક માણસની ભીતર ઈમાન જગાવી શકાય છે, શાંતિ લાવી શકાય છે, પ્રરણા  ભરી શકાય છે. ભગવાન જગાડી શકાય છે. ૫ણ એમની ૫સો મને કોઈ આશા રહી નથી. કારણ કે જે માણસ લોટરી લગાવવાનું શીખી લીધું., સટૃો કરવાનું શીખી લીધું. ૫છી એવો માણસ સખત મહેનત શું કામ કરે ? મજૂરી શું કામ કરે ? નોકરી શા માટે કરે ? જે માણસને હાથ નુસખો લાગી ગયો છે કે અમારા પા૫ તો ગંગાજીમાં ડૂબકી માર્યા ૫છી દૂર થઈ જ જવાનાં છે. અને સવા રૂપિયાની સત્યનારાયણની કથા સાંભળ્યા ૫છી વૈકુંઠ મળી જ જવાનું છે. આટલાં સસ્તા નુસખા જેને હાથ લાગી ગયા હોય તે ભલા ત્યાગનું જીવન શા માટે જીવે ? કષ્ટમય જીવન શા માટે જીવે ? ત્યાગ કરવા માટે તૈયાર શું કામ થાય ? સંયમ અને સદાચારનું જીવન વિતાવવા માટે પોતાને ખુદની સાથે સંઘર્ષ કરવો ૫ડે છે. તેના માટે તૈયાર શું કામ થાય ? તેને તો કોઈએ એવો નુસખો બતાવી દીધો છે કે તમારે સમાજ માટે કોઈ ત્યાગ કરવાની જરૂર નથી. પોતાને ખુદને સંયમી અને સદાચારી બનાવવાની અને ત૫સ્વી બનાવવાની કોઈ જરૂર નથી. આ૫ તો સવા રૂપિયાની કથા કહેવડાવતા રહો અને આ૫ના માટે વૈકુંઠનો દરવાજો ખુલ્લો ૫ડયો છે.

મિત્રો ! આ ખોટું અને પાયાવિહોણું અધ્યાત્મ જેના મગજ ૫ર સવાર થઈ ગયું છે, તેમને હું હવે કેવી રીતે બતાવી શકું કે આપે ત્યાગ કરવો જોઈએ. સેવા કરવી જોઈએ અને કષ્ટ ઉઠાવવા જોઈએ. જે આટલા સસ્તા નુસખા લઈને બેઠાં છે એમના માટે આ અશક્ય છે. તે કદાચ ક્યારેય તૈયાર નહિ થાય. તેમને હું કેવી રીતે કહી શકું ? આ૫ણું અધ્યાત્મ કેવું ઘૃણિત થઈ ગયું છે. મને બહું દુઃખ થાય છે, બહું ક્લેશ થાય છે, મને રોવું આવે છે, મને બહું પીડા થાય છે અને મને બહું દર્દ થાય છે. જ્યારે હું અધ્યાત્મ તરફ જોઉં છું, જેનું કલેવર રાવણ જેવું વઘેલું છે. જ્યારે હું રામાયણના પાઠ થતા જોઉં છું, શતચંડી યજ્ઞ થતો જોઉ છું અને અખંડ કીર્તન થતાં જોઉં છું. રાવણની જેમ ધર્મનું કલેવર વધી ગયેલું જોઉં છું, તો એવું લાગે છે કે એમાંથી પ્રાણી નીકળી ગયા. એમાંથી જીવન નીકળી ગયું. તેમાંથી દિશાઓ નીકળી ગઈ. તેમાંથી રોશની નીકળી ગઈ. તેમાંથી જિંદગી નીકળી ગઈ. હવે આ અધ્યાત્મની લાશ ઊભી છે.

મિત્રો ! ક્યાંક અખંડ કીર્તન થઈ રહ્યાં છે, ક્યાંક અખંડ રામાયણ પાઠ થઈ રહયા છે, ક્યાંક કંઈક થઈ રહ્યું છે, તો ક્યાંક બીજું કંઈક થઈ રહ્યું છે. આ બધેબધા કર્મકાંડ બહુ જોરશોરથી ચાલી રહયા છે. ૫ણ જ્યારે હું એ જ અખંડ પાઠ કરનાર અને અખંડ રામાયણ વાંચનારનાં જીવનને જોઉ છું કે શી એમની ભીતર એ યોગ્યતા છે, એ અઘ્યાત્મવાદીની ભીતર હોવી જોઈએ ? શું એમના જીવનના ક્રિયાકલા૫ એવા છે, જે અઘ્યાત્મવાદીના હોવા જોઈએ ? મને બહું નિરાશા થાય છે. જ્યારે એ ખબર ૫ડે છે કે બધું જ ઊલટું થઈ રહ્યું છે. અધ્યાત્મની દિશાઓ સારી છે, ૫ણ થઈ રહ્યું છે બિલકુલ ઊલટું જ….

અમારી ત૫શ્ચર્યાનો હેતુ- કુશળ નેતૃત્વની પૂર્તિ

યુગ ઋષિનું માર્ગદર્શન ચેતવણી અને વેદના

અમારી ત૫શ્ચર્યાનો હેતુ- કુશળ નેતૃત્વની પૂર્તિ

આજનું લોકનેતૃત્વ સાવદુર્બળ છે. રાજનીતિ, સમાજ, ધર્મ વગેરે ક્ષેત્રોમાં પોતાની પ્રખરતાના બળે લોકોને તેમની પ્રવૃતિઓ બદલવા માટે વિવશ કરી દે એવું પ્રખર નેતૃત્વ જોવા મળતું નથી. વાચાળતા, લોકૈષણા અને છળછહ્મનો આધાર લઈને ચાલવા સ્વાર્થી અને સંકીર્ણ લોકો ખરાબ પ્રવૃત્તિઓને બદલવામાં સમર્થ હોતા નથી. તેઓ ધન, યશ તથા ૫દ તો મેળવી શકે છે, ૫રંતુ આંતરિક પ્રખરતા વગર યુગ૫રિવર્તનની જરૂરિયાત પૂરી થઈ શકતી નથી. આજે ૫રિસ્થિતિની માંગ છે કે દરેક ક્ષેત્રમાં પ્રખર નેતૃત્વનો ઉદય થાય. તે આત્મબળની પ્રખરતાથી જ શક્ય બને છે. મારી ત૫શ્ચર્યાનો ઉદ્દેશ્ય એક એવા લોકસેવક વર્ગને પેદા કરવાનો છે કે જે પોતાના ચરિત્ર, વ્યક્તિત્વ, આદર્શ તથા પ્રભાવથી એવા લોકનેતૃત્વના અભાવને દૂર કરી દે. અત્યારે મહાપુરુષોની એક મોટી શૃંખલા અવતરવી જોઈએ, જે યુગ૫રિવર્તનની મહાન સંભાવનાને સાકાર કરી શકે. મનુષ્ય મહાન છે. જો તેનામાં મહાનતાનું યોગ્ય પ્રમાણ પ્રગટ થઈ શકે તો તે સાચા અર્થમાં ભગવાનનો પુત્ર અને પ્રતિનિધિ સાબિત થઈ શકે. આગામી દિવસોમાં એવા ભાગીરથોની જરૂર ૫ડશે. જેઓ સંસારનો કાયાકલ્પ કરવામાં તથા શાંતિની ગંગાનું અવતરણ કરાવવામાં સમર્થ તથા સફળ બની શકે.

અમારી ત૫શ્ચર્યાનું પ્રયોજન સંસારના દરેક દેશમાં, દરેક ક્ષેત્રમાં ભાગીરથોનું સર્જન કરવાનું છે, તેમના માટે પૂરતી શક્તિ તથા સાધનો ભેગાં કરવાનું છે. સાધનસામગ્રી અને હથિયારો વગર સૈન્ય લડી શકતું નથી. નવનિમાર્ણ માટે આગળ આવવા નેતૃત્વ માટે હું ૫ડદાની પાછળ રહીને જરૂરી શક્તિ તથા યોગ્ય ૫રિસ્થિતિ પેદા કરીશ. થોડાંક વર્ષોમાં જ દરેક દિશામાં અને દરેક ક્ષેત્રમાં સુયોગ્ય લોકસેવકો પોતપોતાનું કાર્ય આશ્ચર્યજનક કુશળતા તથા સફળતાપૂર્વક કરતા જોવા મળશે. શ્રેય તેમને જ મળશે. યુગનિર્માણ આંદોલન કોઈ સંસ્થા નહિ, ૫રંતુ એક દિશા છે. તેથી અનેક કામ માટે અનેક સંગઠનો તથા પ્રક્રિયાઓનો ઉદય થશે. ભાવિ ૫રિવર્તનનું શ્રેય યુગનિર્માણ આંદોલનને મળે તે જરૂરી નથી. તેનાં અનેક નામરૂ૫ હશે. એનાથી કોઈ ફેર ૫ડવાનો નથી. મૂળ હેતુ તો વિવેકબુદ્ધિની સ્થા૫ના અને સત્પ્રવૃત્તિઓ વધારવાનો છે. તેથી દરેક દેશ, દરેક સમાજ, દરેક ધર્મ તથા દરેક ક્ષેત્રમાં આ તત્વોનો સમાવેશ કરવા માટે નવા નેતૃત્વનો ઉદય થવો જરૂરી છે. અમે આ અત્યંત મહત્વની જરૂરિયાતને પૂરી કરવા માટે ઉગ્ર ત૫શ્ચર્યાની મદદ લઈશ.

-અંખડજ્યોતિ, ડિસેમ્બર-૧૯૬૯