૫૮. વેદોનો દિવ્ય સંદેશ – યજુર્વેદ – ૩૪/૨ શ્લોકનો ગુજરાતી ભાવાર્થ અને સંદેશ

વેદોનો દિવ્ય સંદેશ – યજુર્વેદ – ૩૪/૨ શ્લોકનો ગુજરાતી ભાવાર્થ અને સંદેશ

યેન કર્માણ્યપસો મનીષિણો યજ્ઞે કૃષ્વન્તિ વિદથેષુ ધીરાઃ । યદપૂર્વ યક્ષમન્તઃ પ્રજાનાં તન્મે મનઃ શિવસંકલ્પમસ્તુ II (યજુર્વેદ – ૩૪/૨)

ભાવાર્થ : મન દ્વારા જ પારલૌકિક સાધન તથા લૌકિક સુખ પ્રાપ્ત થાય છે. એ પ્રાણીમાત્રની અંદર રહેલું છે. એટલા માટે આપણું મન શુભ અને ક્લ્યાણકારી વિચારોમાં હંમેશાં કાર્યરત રહે.

સંદેશ અનેક પુણ્યકર્મોના ફળ સ્વરૂપે જ આપણને માનવજીવન પ્રાપ્ત થાય છે. આ માનવજીવન એ સત્કર્મો માટેનું સાધન છે. તેનો યોગ્ય રીતે ઉપયોગ કરવાથી જ મનુષ્ય શાશ્વત આનંદ પ્રાપ્ત કરી શકે છે. વેદનો ઉપદેશ છે કે આ મનુષ્યજીવનમાં હંમેશાં તેની પ્રગતિ થતી રહે, તે ક્યારેય પતનની ખાઈમાં ધકેલાઈ ન જાય, પણ પુરુષાર્થ, ઉત્સાહ અને સ્વાવલંબી જીવનનો આશ્રય લઈ જીવનને અમર બનાવે, મૃત્યુનાં બંધનો તોડી નાખીને સદાને માટે પ્રગતિ કરે.

કાર્યસિદ્ધિ મેળવવાનું મુખ્ય સાધન છે માનવીનું દૃઢ મનોબળ. દૃઢ મનોબળવાળો મનુષ્ય જે કોઈ કાર્યની શરૂઆત કરે છે તેને પૂર્ણ કરીને જ જંપે છે. કાર્ય કરવાની લગની, અતૂટ વિશ્વાસ અને નિષ્ઠા તેને સફળતા અપાવે છે. આવા મનુષ્યને ધન, ઐશ્વર્ય, વિદ્યા વગેરે બધું જ પ્રાપ્ત થાય છે. દૃઢ નિશ્ચયની મહાન શક્તિ અશક્ય લાગતાં કાર્યોને પણ શક્ય બનાવી દે છે. દૃઢનિશ્ચયી મનુષ્ય પોતાના પ્રગતિપથથી ક્યારેય ભ્રમિત થતો નથી. મોટા પર્વતો પણ તેના નિર્ણયની આડે આવી શકતા નથી. સૂર્યનાં કિરણો પણ તેના નિશ્ચયની સામે ઝાંખાં પડીને કાંપવા લાગે છે.

આ રીતે પ્રચંડ મનોબળ અને દૃઢ નિશ્ચયથી મનુષ્ય તમામ ભૌતિક સુખો પ્રાપ્ત કરી શકે છે. એટલું જ નહિ, પરંતુ તેને પોતાનાં સત્કર્મો તથા દિવ્ય ભાવનાઓના આધારે અનેક પ્રકારના સુખનાં સાધનો પણ પ્રાપ્ત થતાં હોય છે. આપણાં કર્મોના આધારે જ આપણા ભાવિ જીવનનો નિર્ણય થાય છે.

મનોબળની દૃઢતા ત્યારે જ થાય છે કે જ્યારે આપણું મન શુદ્ધ, સ્વચ્છ, નિર્દોષ અને પવિત્ર હોય છે. આપણા વ્યક્તિગત અને સામૂહિક જીવનમાં જો આપણે સુદૃઢ, શ્રેષ્ઠ, ઉન્નતિ અને ઐશ્વર્યવાળા બનવા ઇચ્છતા હોઈએ તો મનની તીવ્ર શક્તિને આપણે ઓળખવી જ પડશે અને મનમાં ભરાયેલો કચરો, ગંદકી અને કુવિચારોને દૂર કરવાં જ પડશે. આપણું શરીર અને મન, સાધ્ય અને સાધનો તથા મનુષ્ય અને સમાજ બધાંને સ્વચ્છ, શુદ્ધ, નિર્મળ અને પવિત્ર રાખવાં જરૂરી છે.

લૌકિક અને પારલૌકિક, વ્યક્તિગત તથા સામાજિક બધા પ્રકારની સફળતાઓ માટે પવિત્રતા તથા નિર્મળતા ખૂબ જ જરૂરી છે. બધા જ દૈવી ગુણોની યોગ્ય અભિવ્યક્તિ જ મનની નિર્મળતાનું સાચું સ્વરૂપ છે. નિર્મળતા અર્થાત્ સ્વચ્છતા, સ્વચ્છતા અર્થાત્ સાત્ત્વિકતા અને સાત્ત્વિકતા અર્થાત્ પરમાત્માના સ્વાગત માટેની સિદ્ધિ. તેનાથી ઊલટું મલિનતા એટલે આત્મગ્લાનિ અને તમોગુણ. મલિનતા એટલે ઈશ્વર માટેનું બંધ પ્રવેશદ્વાર. મલિનતા એટલે આત્માનો નાશ અને સમાજની આત્મહત્યાના માર્ગ તરફ પ્રયાણ. મનુષ્ય મનની નિર્મળતા રાખવી કે પછી મનની મલિનતાને સ્વીકારવી એનો નિર્ણય તો તેણે પોતે જ કરવાનો છે. પોતાની વિવેકબુદ્ધિથી જાતે જ નક્કી કરવું પડશે કે તે કેવા માર્ગ પર ચાલવા માગે છે.

મનને । શુભ અને કલ્યાણદાયક વિચારોનું તીર્થસ્નાન બનાવવાથી જ લૌકિક અને પારલૌકિક આનંદની અનુભૂતિ કરી શકાય છે.

૫૭. વેદોનો દિવ્ય સંદેશ – યજુર્વેદ ૩૪/૧ શ્લોકનો ગુજરાતી ભાવાર્થ અને સંદેશ

વેદોનો દિવ્ય સંદેશ – યજુર્વેદ ૩૪/૧ શ્લોકનો ગુજરાતી ભાવાર્થ અને સંદેશ

યજ્જાગ્રતો દૂરમુદૈતિ દૈવં તદુ સુપ્તસ્ય તથૈવૈતિ । દૂરડ્ગં  જયોતિષાં જયોતિરેક તન્મે મનઃ શિવસંકલ્પમસ્તુ I  (યજુર્વેદ ૩૪/૧)

ભાવાર્થ: આપણા મનની શક્તિ અનંત છે. તે જાગ્રત અને સુષુપ્ત અવસ્થામાં પણ હંમેશાં કાર્ય૨ત જ રહે છે. તે જ્યોતિસ્વરૂપ છે, પરંતુ મલિનતાઓના આવરણથી ઢંકાયેલું છે.

સંદેશ : આપણું મન દિવ્યશક્તિ રૂપ છે. તે ખૂબ જ બળવાન અને કાર્યશીલ છે. જાગૃત અવસ્થા તથા ઊંઘમાં પણ તેનું કાર્ય ક્યારેય અટકતું નથી. પ્રત્યેક ક્ષણે તે કંઈક ને કંઈક વિચારતું રહે છે અથવા જ્યાં ત્યાં ભટકતું ફરે છે. તે ક્યારેય ભૂતકાળની ઘટનાઓને યાદ કરે છે તો ક્યારેક ભવિષ્યની કલ્પનાઓમાં ઊડવા માંડે છે. દરેક ક્ષણે તે કોઈ ને કોઈ વિષય ઉપર સંકલ્પવિકલ્પ, ચિંતનમનન, તર્કવિતર્ક વગેરેમાં અટવાયેલું રહે છે. તે એક પળ માટે પણ આરામ કરતું નથી. જાગૃત અવસ્થામાં તો આ સ્થિતિ ચાલતી જ રહે છે, પરંતુ જ્યારે આપણે ઊંઘી ગયા હોઈએ છીએ ત્યારે પણ મનની પ્રવૃત્તિ બંધ થતી નથી અને એ વિવિધ પ્રકારનાં સ્વપ્નો જોતું રહે છે. ચોવીસ કલાક કંઈક ને કંઈક કરતું જ રહે છે અને એક ક્ષણમાં જ પ્રકાશની ગતિ કરતાં પણ વધારે વેગથી ક્યાંનું ક્યાં પહોંચી જાય છે.

મનુષ્ય મનમાં જે વિચારે છે તેવું જ વાણીથી બોલે છે અને જેવી વાણી ઉચ્ચારે છે તેવાં જ કર્મો કરે છે અને જેવાં કર્મો કરે છે તેવું ફળ પ્રાપ્ત કરે છે. છેવટે તેના મનમાં રહેલા વિચારો જ તેના ચારિત્ર્યનું નિર્માણ કરે છે. જો માણસનું ચિંતન શિષ્ટ અને શુભ હશે, તો તેની વાણી અને કર્મ પણ શુભ હશે તથા તેનું ફળ પણ શુભ જ મળશે. એ જ રીતે જો માનવીનું ચિંતન અશુભ હશે તો તેની વાણી, કર્મ અને ફળ પણ અશુભ જ હશે. મનનું ચિંતન જ સૌથી મહત્ત્વપૂર્ણ તત્ત્વ છે.

ખરાબ વિચારોની અસર આપણી અંદર રાક્ષસી વૃત્તિઓને જન્મ આપે છે. મન આપણી ઇન્દ્રિયોને પોતાના કાબૂમાં કરી લે છે. જો મનમાં કુવિચારોનો ગંદવાડ હશે તો આપણી ઇન્દ્રિયો પણ ખરાબ માર્ગ તરફ આકર્ષાઈ જશે.જેનું મન પોતાના કાબૂમાં હોય છે તેની બધી જ ઇન્દ્રિયો સારથિના સુધરી ગયેલા અને સ્થિર બનેલા ઘોડાની જેમ વશમાં થઈ જાય છે. જે લોકો વિવેકહીન, મનની પાછળ ભાગનારા તથા હંમેશાં અપવિત્ર વિચારોથી ઘેરાયેલા છે તેઓ જન્મમરણના ચક્રમાં ભટકતા રહીને અસહ્ય વેદના તથા અપાર દુ:ખ ભોગવતા રહે છે, પરંતુ જેઓ વિવેકથી પૂર્ણ, મનને વશ કરનારા છે, શુદ્ધ અને પવિત્ર વિચારો કરે છે તેઓ પોતાનાં સત્કર્મોના ફળસ્વરૂપે મોક્ષને પ્રાપ્ત કરે છે. મનુષ્યના મનમાં રહેલા અજ્ઞાન અને જ્ઞાન તથા અશુભ અને શુભ વિચારો જ તેનાં બંધન અથવા મોક્ષનું કારણ બને છે.

કુવિચારોની મલિનતાના આવરણથી આપણા મનની જ્યોતિ ક્યારેય ઝાંખી ન પડે તેવો પ્રયત્ન આપણે હંમેશાં કરવો જોઈએ. મનમાં જાગતા સંકલ્પોના પ્રવાહમાં એક પણ અશુભ સંકલ્પ ન જાગે તેનો ખ્યાલ રાખવો જોઈએ. વિચારોની આ દિવ્યતા આપણાં કર્મોમાં પરિવર્તન પામે છે અને તેમના જ આધારે સમાજ આપણું મૂલ્યાંકન કરે છે. આપણાં કર્મોના આધાર પર જ યશ-અપયશ, માન-અપમાન વગેરે મળતાં હોય છે. મનની પવિત્રતા જ આપણાં કર્મોને પવિત્ર બનાવે છે. પ્રચંડ આત્મબળથી પરિપૂર્ણ મનુષ્યો માટે આ કાર્ય અશક્ય નથી.

૫૬. વેદોનો દિવ્ય સંદેશ – ઋગ્વેદ ૧૦/૧૯૧/૪ શ્લોકનો ગુજરાતી ભાવાર્થ અને સંદેશ

વેદોનો દિવ્ય સંદેશ – ઋગ્વેદ ૧૦/૧૯૧/૪ શ્લોકનો ગુજરાતી ભાવાર્થ અને સંદેશ

સમાની વ આકૃતિઃ સમાના હૃદયાનિ વઃ । સમાનમસ્તુ વાં મનો યથા વઃ સુસહાસતિ II (ઋગ્વેદ ૧૦/૧૯૧/૪)

ભાવાર્થ : બધા લોકો એક સરખા સંકલ્પવાળા બનો. બધાનાં હૃદય એક બનો અને મનમાં ઐક્ય સ્થપાઓ, જેથી કોઈ દુઃખી ન રહે.

સંદેશ : મનુષ્ય સામાજિક પ્રાણી છે. તેનો સંબંધ સમાજ સાથે છે. તે સમાજનું એક અભિન્ન અંગ છે. સમાજના સહકારથી જ મનુષ્ય પોતાના જીવનની પ્રવૃત્તિઓને યોગ્ય રીતે ચલાવી શકે છે. સામાજિક સંગઠન નિર્બળ માનવીને પણ બળવાન અને અશક્ત માનવીને પણ શક્તિશાળી બનાવી દે છે. ‘સંઘે શક્તિઃ કલૌયુગે’ અર્થાત્ આ કળિયુગમાં સંગઠનમાં જ શક્તિ છે.

સદ્ગુણોવાળા થોડા મનુષ્યોનું સંગઠન બને તો તે સમાજ માટે ખૂબ જ કલ્યાણકારી સાબિત થાય છે. રેસાને ભેગા કરીને જાડું મજબૂત દોરડું બનાવી શકાય છે અને તેના દ્વારા ગાંડા હાથીને પણ બાંધી શકાય છે. સંગઠનનો મહિમા અપરંપાર છે. સમાજમાં પ્રતિષ્ઠિત મનુષ્ય તરીકે જીવંત રહેવા માટે લોકકલ્યાણની ભાવનાથી તરબોળ થયેલા મનુષ્યો સંગઠિત થઈને કાર્ય કરે.

રાક્ષસી મનુષ્યોનાં સંગઠનો તો દરકે જગ્યાએ જોવા મળે છે. ચોર, લૂંટારા, ડાકુઓ, ભ્રષ્ટાચારી અને વ્યભિચારી મનુષ્યો જીવના જોખમે પણ એક બીજાને મદદ કરે છે. ચોર અને ગુનેગારોની ટોળીઓ આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે કાર્ય કરતી રહીને સમાજમાં દૂષિત વાતાવરણ ફેલાવતી રહે છે. આવી મુસીબતોની સામે લડવા માટે પ્રાચીન ઋષિમુનિઓ એકતાનું મહત્ત્વ સમજીને હંમેશાં સંગઠન પર જ ભાર મૂકતા હતા. સંગઠનનાં મૂળ ત્રણ તત્ત્વો છે. વિચારોની એકતા, હૃદયની એકતા અને મનની એકતા. કોઈ પણ પ્રકારના સંગઠન માટે સૌથી પહેલી જરૂરિયાત એ છે કે સંગઠિત થનાર દરેક મનુષ્યમાં વિચારોની સમાનતા હોય. જો એકતા ન હોય, વિચારોમાં તફાવત તથા મતભેદો હોય તો પછી સંગઠન મજબૂત બની શકતું નથી. જ્યાં વિચારોની એકતા હશે ત્યાં બધાનું લક્ષ્ય અને સાધ્ય એક જ હશે. તે એક લક્ષ્ય જ બધાને એક માળામાં બાંધી રાખવામાં સમર્થ બનશે.

બીજી જરૂરિયાત છે હૃદયની એકતા. લક્ષ્ય ભલે એક સરખું હોય, પરંતુ જો તેમાં દરેક મનુષ્ય હૃદયથી શુદ્ધ અને પૂર્ણ ભાવનાથી સહયોગી નહિ બને, તો પૂર્ણ રીતે સફળતા પ્રાપ્ત કરી શકાશે નહિ.

મનની એકતા અત્યંત જરૂરી બાબત છે. લક્ષ્ય એક જ હશે, હ્રદયમાં પણ પૂરી સહાનુભૂતિ હશે, પરંતુ જો કાર્ય કરવાની લગન નહિ હોય, પ્રેરણા નહિ હોય અથવા મનની પરિપકવતા નહિ હોય, તો તે સંગઠન મજબૂત નહિ બની શકે. અધકચરા મનથી કરેલું કાર્ય ક્યારેય પણ પૂર્ણ થઈ શકતું નથી. મનરૂપી ઘોડાને લગામથી બાંધીને પૂર્ણ મનોયોગથી જ્યારે કાર્યને આગળ ધપાવવામાં આવશે ત્યારે જ સંગઠન સુવ્યવસ્થિત અને મજબૂત રહી શકશે. મનની અંદર પ્રત્યેક ક્ષણે આવતા વિચારોની માનવજીવન ઉપર ઊંડી અસર થાય છે. વિચાર જ મનુષ્યને પ્રગતિ કરાવે છે અને વિચાર જ માનવીને અધોગતિની ખાઈમાં નાખી દે છે. માણસ જેવું વિચારે છે તેવો જ બની જાય છે. મનનું ચિંતન આપણાં બધાં કાર્યોમાં ખૂબ જ મહત્ત્વપૂર્ણ ભાગ ભજવે છે. એટલા માટે મનને હંમેશાં કુવિચારોથી દૂર રાખવાનો પ્રયત્ન કરવો જોઈએ. દૃઢ આત્મશક્તિ દ્વારા જ આપણે અનેક પ્રલોભનોથી આપણું રક્ષણ કરી શકીએ છીએ.

સ્વસ્થ અને જીવંત સમાજના ઘડતર માટે આત્મબળના પ્રચંડ તેજવાળા મનુષ્યોનું સંગઠન જ આધારભૂત સાબિત થઈ શકે.

૫૫. વેદોનો દિવ્ય સંદેશ – અથર્વવેદ ૬/૪૫/૧ શ્લોકનો ગુજરાતી ભાવાર્થ અને સંદેશ

વેદોનો દિવ્ય સંદેશ – અથર્વવેદ ૬/૪૫/૧ શ્લોકનો ગુજરાતી ભાવાર્થ અને સંદેશ

પરોડપેહિ મનસ્પાપ કિમશસ્તાનિ શંસસિ । પરોહિ ન ત્વા કામયે વૃક્ષાં વનાનિ સં ચર ગૃહેષુ ગોષુ મે મનઃ ॥  (અથર્વવેદ ૬/૪૫/૧)

ભાવાર્થ : તમારું મન કોઈ ખરાબ વિચારોમાં અટવાઈ ન જાય તેટલા માટે તેને હંમેશાં કોઈકને કોઈક કામમાં વ્યસ્ત રાખો અર્થાત્ તેને વ્યર્થ બેસી રહેવા ન દેશો.

સંદેશ : શ્રીકૃષ્ણ ભગવાને અર્જુનને ઉપદેશ આપતાં કહ્યું હતું કે સંસારમાં કેટલાક લોકો દૈવી સંપત્તિથી પૂર્ણ હોય છે અને કેટલાક આસુરી વૃત્તિઓથી પીડાતા હોય છે. દૈવી સંપત્તિવાળા લોકો શુદ્ધ અંતઃકરણથી ભયમુક્ત બને છે અને ધ્યાનયોગ દ્વારા તત્ત્વજ્ઞાનને જાણવા માટે સક્ષમ હોય છે. તેઓ હંમેશાં સાત્ત્વિક કામ કરતા હોય છે. ઇન્દ્રિયોને વશમાં રાખેછે અને સ્વાધ્યાય કરતા રહે છે. તેઓ મીઠાશભરી વાણીવાળા હોય છે તથા મન, વાણી અને શરીર દ્વારા કોઈને પણ કષ્ટ પહોંચાડતા નથી. અભિમાન તેમને વિચલિત કરી શકતું નથી અને સંસારનાં બધાં જ કાર્યો કરવા છતાં કમળની જેમ ગંદકીથી અલિપ્ત રહે છે અને માનવજીવનના ઉદ્દેશને પૂરો કરી લે છે. આસુરી સ્વભાવવાળા લોકો ચારેબાજુથી અનેક પ્રકારનાં દુઃખો સહન કરતા જોવા મળે છે.

દૈવી અથવા આસુરી સંપત્તિ એ ભાવનાઓ કે વૃત્તિઓનું જ નામ છે. આસુરી વૃત્તિઓ એવા મનુષ્યોમાં પેદા થાય છે કે જેઓ સંસારની નાશવંત વસ્તુઓને શાશ્વત માનીને તેમનું જ મનનચિંતન કર્યા કરે છે. દૈવી અથવા આસુરી વૃત્તિઓનું મુખ્ય કારણ આપણું અંતઃકરણ છે. તેના દ્વારા મનુષ્ય ઇચ્છતો ન હોવા છતાં મજબૂર થઈને આસુરી વૃત્તિઓની જાળમાં ફસાઈ જાય છે.

આજના મનુષ્યો બહારથી શાંત દેખાય છે, પરંતુ તેમના મનમાં અશાંતિ સિવાય બીજું કશું જ નથી. એનું કારણ એ જ છે કે તેમના મનમાં હંમેશાં કુવિચારોના જ તરંગો જાગતા હોય છે. માનસિક પ્રદૂષણ એટલું બધું વધી રહ્યું છે કે ઊંઘતાંજાગતાં, ઊઠતાંબેસતાં રાતદિવસ દુષ્ટ અને અશ્લીલ વિચારો જ આપણા મનને ઘેરી વળે છે. આ દુઃખદ પરિસ્થિતિથી આપણી જાતને બચાવી રાખવાનો એક માત્ર ઉપાય એ જ છે કે મનને સદાય સ્વચ્છ અને પવિત્ર વિચારોમાં જ રોકાયેલું રાખો. ક્યારેય તેને ખાલી રહેવા દેવું જોઈએ નહિ. કહેવાય છે કે ‘ખાલી દિમાગ શૈતાનકા ઘર’. તેથી આપણે ક્યારેય મગજને નવરું રાખવું ન જોઈએ. દરેક ક્ષણે તેને રચનાત્મક અને લોકોપયોગી કાર્યોમાં રોકી રાખવાથી મનમાં કુવિચારો પ્રવેશી શકતા નથી.

મનને આ રીતે કુવિચારોથી બચાવી રાખવાનો મહાવરો નાનપણથી શરૂ કરી દેવો ખૂબ જ જરૂરી છે. બાળપણમાં બાળકના કોમળ મન પર જે વિચારોનો પ્રભાવ પડે છે તે સ્થાયી હોય છે. તેથી બાળકોને હંમેશાં એવા વાતાવરણમાં રાખવાં જોઈએ કે જેનાથી બાળકને હરહંમેશ સારા વિચારો જ મળતા રહે. બાળક આંખ અને કાન દ્વારા હંમેશાં સારી વાતો જ જુએ અને સાંભળે તથા ઉચ્ચ વિચારોથી પરિપૂર્ણ હોય તેવાં જ્ઞાન વધારનાર શ્રેષ્ઠ પુસ્તકો વાંચતો થાય તે જરૂરી છે. વિદેશી પ્રચારતંત્રના માધ્યમ દ્વારા આપણી સંસ્કૃતિ પર જે અસહ્ય ઘા ઝીંકાઈ રહ્યા છે તેનાથી આપણે પોતાની જાતને તથા બાળકોને દૂર રાખવાં જોઈએ તથા દૈવી સંપત્તિનો વિકાસ કરવા માટે હંમેશાં પ્રયાસ કરતા રહેવું જોઈએ.

‘વ્યસ્ત રહો, મસ્ત રહો, સ્વસ્થ રહો.’ માનવી જ્યારે કોઈ ને કોઈ કાર્યમાં વ્યસ્ત રહે છે ત્યારે તે આનંદમાં ડૂબેલો રહે છે, મસ્તીમાં રહે છે. એનાથી તેનું શારીરિક તથા માનસિક સ્વાસ્થ્ય પણ સુધરે છે અને એના આત્મબળમાં પણ વધારો થતો રહે છે.

૫૪. વેદોનો દિવ્ય સંદેશ – ઋગ્વેદ ૧૦/૧૬૪/૧ શ્લોકનો ગુજરાતી ભાવાર્થ અને સંદેશ

વેદોનો દિવ્ય સંદેશ – ઋગ્વેદ ૧૦/૧૬૪/૧ શ્લોકનો ગુજરાતી ભાવાર્થ અને સંદેશ

અપહિ મનસસ્પતેડપ ક્રામ પરશ્ચર । પરો નિઋત્યા આચક્ષ્ય બહુધા જીવતો મનઃ ॥ (ઋગ્વેદ ૧૦/૧૬૪/૧)

ભાવાર્થ : હું મારા કુવિચારોને હંમેશાં દૂર રાખીશ. એનાથી મારો વિનાશ નહિ કરું. મારા મનની શક્તિ અપાર છે, એને બરબાદ નહિ થવા દઉં.

સંદેશ : સંસારમાં આપણે જે પણ કામગીરી જોઈએ છીએ, માનવસમાજમાં જે કાર્યો થઈ રહ્યાં છે, આપણી ચારે બાજુ જે કાંઈ થઈ રહ્યું છે તે બધું માત્ર આપણા મનનો જ ખેલ છે.આ બધું જ કર્મ દ્વારા નિયમિત રૂપે થતું હોય છે. કોઈ પણ કર્મ સૌથી પહેલાં વિચારના રૂપમાં મનમાં ઉદ્ભવે છે. આ વિચારો ઉપર આંતરિક રૂપથી ચિંતન તથા મનન થાય છે અને ત્યારબાદ તેને કાર્યમાં રૂપાંતરિત કરવાની ઇચ્છાશક્તિ જાગૃત થાય છે. પછી જ મનુષ્ય તે કાર્ય કરે છે. છેવટે તેનાં કર્મો દ્વારા જ તેના ચારિત્ર્યનું નિર્માણ થાય છે.

જીવન ઉપર પોતાની પકડ મજબૂત રાખવા માટે એક જ ઉપાય છે અને તે છે યોગ્ય અને ઊંડું ચિંતન. આજકાલ આપણે સ્વતંત્ર ચિંતનની પ્રશંસા કરતાં સંકોચ અનુભવતા નથી. મુક્ત ચિંતન એ ખરાબ બાબત નથી, પરંતુ ઉપયોગી હોય તેવું ચિંતન તેનાથી પણ વધારે સારું છે. આવા યોગ્ય અને ઉપયોગી ચિંતનનું ગાઢ ચિંતનમાં રૂપાંતર કરવું એ ખૂબ જ ઉત્તમ છે. આત્મનિરીક્ષણ કરવાની ટેવ પાડ્યા વિના મનની અંદર દોડી રહેલા વિચારો ઉપર નિયંત્રણ રાખવાનું લગભગ અશક્ય છે. અંતઃકરણમાં મળ, વિક્ષેપ અને આવરણ એ ત્રણ પ્રકારના દોષ હોય છે. જ્યાં સુધી આ દોષોને દૂર કરી મનને શુદ્ધ, પવિત્ર અને નિર્મળ બનાવી લેવામાં ન આવે ત્યાં સુધી તેમાં દૂષિત વિચારો ઉત્પન્ન થતા રહે છે. વૈચારિક પવિત્રતા પ્રાપ્ત થયા પછી જ આપણા આચરણ તથા કર્મમાં શ્રેષ્ઠતાના દર્શન થઈ શકે છે.

ગીતાનો ઉપદેશ છે કે મનુષ્ય નિરંતર કર્મ કરતા રહેવું જોઈએ. આપણે એવું કોઈ પણ કર્મ ન કરવું જોઈએ કે જેનાથી કોઈ નુકસાન થતું હોય. પ્રત્યેક કર્મમાં ગુણ અને દોષ તો રહે જ છે. સારાં કે ખોટાં બંને પ્રકારનાં કર્મો કરવાની પ્રેરણા આપણા મનમાં જ પેદા થાય છે. મનમાં સારા વિચારો પેદા થશે, તો આપણાં કર્મો પણ સારાં હશે અને કુવિચારો પેદા થશે તો તેનું પરિણામ અશુભ કર્મોના રૂપમાં પ્રગટ થશે. મનમાં ઉત્પન્ન થયેલા ખરાબ વિચારો આપણને દુષ્પ્રવૃત્તિઓ તરફ ખેંચી જાય છે અને આપણા સર્વનાશનું કારણ બની જાય છે. તેથી આપણે હંમેશાં આપણા મનમાં પેદા થતા કુવિચારોને મૂળમાંથી જ ઉખાડીને ફેંકી દેવાનો હંમેશાં પ્રયત્ન કરતા રહેવું જોઈએ.

ભારતીય સંસ્કૃતિમાં મનની અસીમ શક્તિ તથા અપાર સામર્થ્યનાં હંમેશાં ગુણગાન ગાવામાં આવ્યાં છે. સંસ્કાર, શુદ્ધિકરણ અને સંશોધન દ્વારા મનમાંથી અનિચ્છનીય તત્ત્વો, દુર્ગુણો, દોષો વગેરેને દૂર કરીને તેમના બદલે સદ્ગુણોના સ્થાપના કરવી એ જ આપણી સંસ્કૃતિનો મૂળભૂત આધાર છે. તેના દ્વારા દુર્ગુણો, કુવિચારો તથા દુઃખદાયી તત્ત્વોને મનમાં પ્રવેશતાં રોકી શકાય છે તથા તેમના સ્થાને શુભ તત્ત્વો, શુભ વિચાર અને સદ્ગુણો પોતાની સુગંધ ફેલાવવા માંડે છે.

આત્મશુદ્ધિની આ પ્રક્રિયા જીવનપર્યંત ચાલતી રહેવી જોઈએ. એનાથી સત્કર્મો દ્વારા માનવજીવન દેવત્વ તરફ આગળ વધતું જાય છે. કુવિચારો તથા કુસંસ્કારો આપણા મનમાં પ્રવેશવાનું સાહસ કરી શકતા નથી અને જીવન પવિત્ર તથા નિર્મળ બને છે.

આપણે આત્મશક્તિનો સદુપયોગ કરવો જોઈએ.

૫૩. વેદોનો દિવ્ય સંદેશ – ઋગ્વેદ ૬/૯/૬ શ્લોકનો ગુજરાતી ભાવાર્થ અને સંદેશ

વેદોનો દિવ્ય સંદેશ – ઋગ્વેદ ૬/૯/૬ શ્લોકનો ગુજરાતી ભાવાર્થ અને સંદેશ

વિ મે કર્ણા પતયતો વિ ચક્ષુર્વીદં જ્યોતિહૃદય આહિતં યત્ । વિ મે મનશ્વરતિ દૂરઆધીઃ કિં સ્વિદ્વક્ષ્યામિ કિમુ નૂ મનિશ્યે I નૂ ॥  (ઋગ્વેદ ૬/૯/૬)

ભાવાર્થ : મનુષ્યની ઇન્દ્રિયો ક્યારેય એક જ દિશામાં સ્થિર રહેતી નથી. અવસર મળતાં જ તે વિષયો તરફ આકર્ષાય છે. એટલા માટે મનુષ્ય પોતાની ઇન્દ્રિયોની વિષયવાસના વૃત્તિથી બચવા માટે હંમેશાં સાવધાન રહેવું જોઈએ.

સંદેશ : મન પરનો સંયમ બધા માટે જરૂરી છે. આત્માની ઉન્નતિ કરવા ઇચ્છતી દરેક વ્યક્તિ સાથે તેનો ગાઢ સંબંધ છે. આંતરિક જીવનના પાલન માટે તથા ધર્મના વ્યાવહારિક ક્ષેત્રમાં સફળતા પ્રાપ્ત કરવા માટે મનની આ પ્રકારની સમસ્યાઓ સામે લડવું જ પડે છે. મનના નિયંત્રણ વગર મનુષ્યનું અથવા સમાજના ગુણાત્મક વિકાસનું પાયાનું કાર્ય યોગ્ય રીતે ક્યારેય પરિપૂર્ણ થઈ શકતું નથી.

ધાર્મિક ક્ષેત્રમાં તો મનને એકાગ્ર બનાવી રાખવું ખૂબ જ અઘરું છે. આંખ બંધ કરીને જપ કે ધ્યાનમાં બેસીએ છીએ ત્યારે બધી જ ઇન્દ્રિયો જાણે કે તેનો વિદ્રોહ કરવા માટે તૂટી પડે છે. આંખ, કાન, નાક થોડોક સંકેત મળતાં જ વિચલિત થઈને આમતેમ ભટકવા માંડે છે અને મન તો જાણે ક્યાંના વિચારો પોતાની તિજોરીમાંથી બહાર કાઢીને બેસી જાય છે. ભગવાનનું નામ લેવામાં ધ્યાન લાગવું મુશ્કેલ બની જાય છે. આપણા વ્યાવહારિક ક્ષેત્રમાં પણ આપણી આવી જ સ્થિતિ થાય છે. કોઈ પણ કાર્ય આપણે યોગ્ય રીતે કરી જ નથી શકતા. મન ચારેય બાજુ ભટકવા લાગે છે અને અંતે કામ બગડી જવાથી ખૂબ દુ:ખ અને પસ્તાવો થાય છે.

મનની ચંચળ અવસ્થા ભય, વાસના અને અપવિત્રતાના કારણે જ થાય છે. એનાથી આપણા અંતઃકરણમાં એકાગ્રતા અને તન્મયતાની જ્યોતિ આમતેમ ડોલવા લાગે છે અને છેવટે બુઝાઈ જાય છે. મનને ભોગવિલાસની પાછળ દોડવા દઈને તથા ઇન્દ્રિયોના ગુલામ બનીને આપણે એવી દુઃખદાયક પરિસ્થિતિ પેદા કરીએ છીએ કે જેનાથી આત્માની સ્વાધીનતા નષ્ટ થઈ જાય છે. ઇન્દ્રિયો પરનો સંયમ અને પવિત્ર જીવન જ આપણને મુક્તિ અપાવે છે. આધ્યાત્મિક જીવન સંઘર્ષ અને પરિશ્રમથી ભરપૂર એક કઠોર જીવન છે. આપણે મુક્તિ અને નિર્ભયતા ઇચ્છીએ છીએ, પરંતુ જ્યાં સુધી આપણે આપણી ઇચ્છાઓ અને લાલસાઓ સાથે જોડાયેલા રહીશું ત્યાં સુધી આ બાબત શક્ય નથી.

મનની આ ચંચળતાને એક નિયમિત દિનચર્યાના પાલન દ્વારા ઘણા પ્રમાણમાં ઘટાડી શકાય છે. તેના માટે સુવ્યવસ્થિત રીતે વિચારવાની અને તે પ્રમાણે કાર્ય કરવાની ટેવ પાડવી જોઈએ. વ્યક્તિત્વનાં બધાં અંગોમાં સંપૂર્ણ ઐક્ય સધાવું જોઈએ. તેના માટે સૌથી વધારે મહત્ત્વની બાબત ચિત્તશુદ્ધિને માનવવામાં આવે છે. સૌથી પહેલાં સંયમને પ્રાથમિકતા આપીને બીજી વધારે ગંદકીને મનમાં દાખલ થતી અટકાવવી જોઈએ. સાથે સાથે વિવેકબુદ્ધિનો ઉપયોગ કરીને જૂની મૂઢ માન્યતાઓ તથા દોષદુર્ગુણોને દૂર કરવાં જોઈએ. ચિત્તશુદ્ધિની પ્રક્રિયા ધીમી હોય છે, પરંતુ સતત અભ્યાસ દ્વારા એ શક્ય બને છે.

મનને કાબૂમાં લેવું એ આંતરિક રૂપથી ખૂબ જ આનંદની રમત છે. તેમાં હારી જવાની શક્યતા હોવા છતાં પણ એક ખેલાડી જેવી મનોવૃત્તિ રાખીને આ રમતનો ભરપૂર આનંદ લૂંટવો જોઈએ. આ ખેલ રમવા માટે આપણામાં યોગ્ય કૌશલ્ય, સતર્કતા, વિનોદપ્રિયતા, સહૃદયતા, રણનીતિનું જ્ઞાન, ધીરજ અને શૌર્ય જેવા ગુણોના વિકાસની જરૂર છે. આ ગુણો સેંકડો અસફળતાઓ મળવા છતાં પણ આપણને નિરાશામાંથી ઉગારી લે છે. આ આત્મબળની જ કમાલ છે.

૫૨. વેદોનો દિવ્ય સંદેશ – અથર્વવેદ ૧૯/૫૧/૧ શ્લોકનો ગુજરાતી ભાવાર્થ અને સંદેશ

વેદોનો દિવ્ય સંદેશ – અથર્વવેદ ૧૯/૫૧/૧ શ્લોકનો ગુજરાતી ભાવાર્થ અને સંદેશ

અયુતોઽહમયુતો મ આત્માયુત મે ચક્ષુરયુતં મે શ્રોત્રમયુતો । મે પ્રાણોડયુતો મેડપાનોડયુતો મે વ્યાનોઽયુતોઽહં સર્વઃ ॥ (અથર્વવેદ ૧૯/૫૧/૧)

ભાવાર્થ : હું એકલો જ દસ હજારની બરાબર છું. મારું આત્મબળ, પ્રાણબળ, દૃષ્ટિ અને શ્રવણશક્તિ પણ દસ હજાર મનુષ્યો જેટલી છે. મારા અપાન અને વ્યાન પણ દસ હજાર લોકો જેટલા છે. હું બધી જ રીતે દસ હજાર મનુષ્યો જેટલો શક્તિશાળી છું.

સંદેશ : આત્મબળ અને પ્રાણબળના વિકાસ માટે જીવનમાં આનંદ અને પ્રસન્નતા અત્યંત જરૂરી છે, પરંતુ એ બધું ત્યારે જ શક્ય છે કે જ્યારે દૃષ્ટિ તથા શ્રવણશક્તિ અને શ્વાસોચ્છ્વાસ તથા શરીરની બધી ઇન્દ્રિયો અને અંગઉપાંગો આનંદિત હોય.

આ આનંદિત અને પ્રસન્ન રહેવું એ શું છે ? સંયમ અને મર્યાદાનું પાલન કરીને સંસારમાં હંમેશાં બધાની ભલાઈ માટે કાર્ય કરતા રહેવાથી જ આપણને સાચો આનંદ અને આંતરિક પ્રસન્નતા પ્રાપ્ત થતી હોય છે. નૈતિક સાધના દ્વારા જ્યારે શરીર બળવાન બને, માનસિક સ્થિરતા હોય, ઇચ્છાઓનું આધ્યાત્મીકરણ થાય અને ઈશ્વર પ્રત્યે આત્મસમર્પણ દ્વારા એક નિશ્ચિત માનસિક સ્થિતિ પ્રાપ્ત થાય, તો પછી ચારેય બાજુ આનંદ જ છવાઈ જશે અને એ જ આનંદ છેવટે ૫૨મ આનંદની પ્રાપ્તિ કરાવવા માટે ઉપયોગી સાબિત થશે.

આનંદ અને પ્રસન્નતાથી પ્રફુલ્લિત મનુષ્ય એવા સૂર્ય જેવો હોય છે કે જેનાં કિરણો અનેક હૃદયોના શોકરૂપી અંધકારને દૂર કરી દે છે. મનુષ્ય હંમેશાં પ્રસન્ન રહેવું જોઈએ. પ્રસન્નતા સ્વાસ્થ્ય માટે પણ ઉત્તમ છે અને તે પરમાત્માને પણ અપૂર્વ બળ અને શક્તિથી ભરી દે છે. જે મનુષ્ય હંમેશાં પ્રસન્ન રહે છે તેનાં બધાં જ દુઃખો દૂર થઈ જાય છે.

સુખમાં તો બધા જ હસી શકે છે, પરંતુ જે દુઃખમાં પણ પ્રસન્ન રહી શકે છે તે જ આદર્શ મનુષ્ય છે. જે મનુષ્ય દુઃખો અને મુશ્કેલીઓમાં જે ગભરાતો નથી, પરંતુ હસતો અને આનંદિત રહે છે તે માનવ નહિ, પરંતુ દેવતા સમાન છે. સંસારમાં જેટલા પણ મહાપુરુષો થયા છે તેઓ બધા વિનોદી સ્વભાવના જોવા મળે છે. પ્રસન્ન અને આનંદિત રહેવાથી આત્મિબળ હજારોગણું વધી જાય છે. પરિસ્થિતિઓ સામે લડવાની પ્રચંડ શક્તિ અને ઊર્જા અંતઃકરણમાં ઉત્પન્ન થતી હોય છે. તેના દ્વારા મનુષ્ય દિવ્ય, શ્રેષ્ઠ, ઓજસ્વી, તેજસ્વી અને પરાક્રમી બને છે.

ભગવાન શ્રી રામ અને યોગેશ્વર શ્રીકૃષ્ણના જીવનને જુઓ. કેટલી બધી વિકટ પરિસ્થિતિઓ અને વિપત્તિઓ આવવા છતાં તેમણે હસતે મુખે બધી જ કઠિનાઈઓ સહન કરી અને અગ્નિપરીક્ષામાં સુવર્ણની જેમ ચમકીને સફળ થઈ ગયા. મહર્ષિ દયાનંદ, સ્વામી વિવેકાનંદ, શ્રી બાલગંગાધર તિલક, પંડિત મદનમોહન માલવિયા વગેરે વર્તમાનયુગના મહાપુરુષોએ પણ આ આંતરિક પ્રસન્નતાથી પ્રાપ્ત કરેલી શક્તિના આધારે એવાં કાર્યો કર્યાં છે, જે હજારોલાખો મનુષ્યો માટે પણ શક્ય ન હતાં.

આજે મનુષ્ય સ્વાર્થથી ઢંકાઈ ગયો છે તથા તેનામાં દિવ્યતાની ભાવનાનો લોપ થઈ ગયો છે. જીવનને હંમેશાં પ્રસન્નતા અને આનંદથી પરિપૂર્ણ રાખશો તો આત્મબળ હજારગણું વધી જશે અને એ એકલો મનુષ્ય પણ દસ હજાર મનુષ્યો જેટલો શક્તિશાળી થઈ જશે.

આત્મબળમાં પ્રચંડ શક્તિ હોય છે.

૫૧. વેદોનો દિવ્ય સંદેશ – અથર્વવેદ ૧૯/૪૧/૧ શ્લોકનો ગુજરાતી ભાવાર્થ અને સંદેશ

વેદોનો દિવ્ય સંદેશ – અથર્વવેદ ૧૯/૪૧/૧ શ્લોકનો ગુજરાતી ભાવાર્થ અને સંદેશ

ભદ્રમિચ્છન્ત ઋષયઃ સ્વર્વિદસ્તપો દીક્ષામુપનિષદુરગ્રે । તતો રાષ્ટ્રં બલમોજશ્ચ જાતં તદસ્મૈ દેવા ઉપસંનમન્તુ II (અથર્વવેદ ૧૯/૪૧/૧)

ભાવાર્થ આત્મકલ્યાણની ઇચ્છા રાખનાર પુરુષને પહેલાં તપની દીક્ષા આપવામાં આવે છે. એનાથી શરીરબળ, મનોબળ, પદ,પ્રતિષ્ઠા અને સુખ પ્રાપ્ત થાય છે.

સંદેશ : સંસારના બધા જ મહાપુરુષોએ તપ કરવા પર વધુ ભાર મૂક્યો છે. જીવનમાં વધારે ને વધારે સુખ તથા આનંદ મેળવવા માટે તપ જરૂરી છે, પરંતુ તપ એટલે શું ? આજકાલ તપના નામે પાખંડનું જોર ખૂબ વધી ગયું છે. આપણા શરીરને જાતજાતનાં કષ્ટ આપવાં એનું નામ તપ નથી. તપનો અર્થ છે – ધર્મ, સત્ય અને ન્યાયના માર્ગે ચાલતા રહીને જે વિઘ્નો, અવરોધો અને કષ્ટો સામે આવે તેમને સહન કરતા રહીને આગળ વધતા જવું. તપનો અર્થ છે – ભૂખતરસ, ગરમી-ઠંડી, સુખદુઃખ, હર્ષશોક, માન-અપમાન – વગેરે પ્રત્યે સમભાવ રાખીને તેમને સહન કરવાં. તપનો અર્થ છે – ભોજન, વસ્ત્ર, વ્યાયામ, વિશ્રામ, સ્વાધ્યાય વગેરે બાબતોમાં જરૂરિયાત પ્રમાણે અનુકૂળ આચરણ કરવું કે જેના દ્વારા શરીર પૂર્ણ રીતે સ્વસ્થ રહે.

ગીતામાં બતાવ્યા અનુસાર તપ ત્રણ પ્રકારનાં છે – શારીરિક તપ, વાણીનું તપ અને માનસિક તપ. શરીર દ્વારા આપણે ગુરુ, બ્રાહ્મણ, વિદ્વાન વગેરેનું પૂજન કરીએ, નમ્ર અને વિવેકી બનીએ, પવિત્ર અને સ્વચ્છ રહીએ, આંખ, કાન, હાથ, પગ, જીભ વગેરે ઇન્દ્રિયોને વશમાં રાખીએ, કોઈ પણ પ્રાણીને દુઃખી ન કરીએ.આ છે શરીરનું તપ. આપણે બીજાઓને કષ્ટ પહોંચાડે તેવી દુઃખદાયક વાણી કદી પણ ન બોલીએ. સદા સત્ય બોલીએ, પરંતુ કડવું સત્ય ન બોલીએ, પ્રિય બોલીએ તથા મીઠી વાણી બોલીએ. આ છે વાણીનું તપ. ઉત્તમ ગ્રંથોનું અધ્યયન અને ચિંતનમનન કરીએ. મનથી આપણે પ્રસન્ન રહીએ, શાંત રહીએ, મૌન રહીએ, મનને કાબૂમાં રાખવા પ્રયત્ન કરીએ અને અંતઃકરણને પવિત્ર રાખીએ. એને કહેવાય છે માનસિક તપ.

મનુષ્યનો ક્ષુદ્ર સ્વાર્થ આ ઉચ્ચ ભાવનાઓનો વિરોધ કરે છે, તેથી જ આપણા ઋષિમુનિઓને મનુષ્યમાં આ ભાવનાને જગાડવા માટે અપાર કષ્ટો વેઠવાં પડ્યાં છે અને કઠોરમાં કઠોર તપસ્યાઓ કરવી પડી છે, પરંતુ તેમણે દૃઢ સંકલ્પના મહાવ્રતને ધારણ કર્યું હતું અને દીક્ષા લીધી હતી. એમ જ માની લો કે ઋષિમુનિઓએ આ હેતુને પાર પાડવા માટે જ જન્મ ધારણ કર્યો હતો, તેથી જ તેમણે પોતાનું વ્રત પૂરું કરી લીધું હતું. તેમને પોતાનો વ્યક્તિગત કોઈ જ સ્વાર્થ ન હતો. માત્ર લોકકલ્યાણ માટે જ તેમણે તપ કર્યું હતું.

મોટા ભાગના લોકોને એવો ભ્રમ હોય છે કે તપશ્ચર્યા માત્ર ઘનઘોર જંગલોમાં જ થઈ શકે છે, જેમાં ભૂખ્યાતરસ્યા બેસી રહીને શરીરને બિલકુલ સૂકવી નાખવામાં આવે, પરંતુ આ વિચાર સંપૂર્ણ ખોટો અને પાયા વગરનો છે. હકીકત તો એ છે કે આ સંસારમાં રહીને જ વિકટ પરિસ્થિતિઓ સામે લડતા રહેવું એ જ સાચી તપસ્યા છે. તેનાથી શરીર, મન અને આત્માની શક્તિ વધે છે,

તપનો વાસ્તવિક અર્થ એ જ છે કે મનુષ્ય પોતાનો વ્યક્તિગત સ્વાર્થ છોડી દે અને બધા લોકો એકબીજાનું ભલું ઇચ્છતા થાય તથા તેમનામાં સામૂહિક હિતની ભાવના ઉત્પન્ન થાય. બધા મનુષ્યોમાં ઉત્પન્ન થતી ભાવનાની મૂર્તિ જ રાષ્ટ્ર છે. આવા તપસ્વી નાગરિકોની તપશક્તિ જ રાષ્ટ્રને બળવાન અને તેજસ્વી બનાવી શકે છે. ભગીરથ જેવા મહાન ઋષિઓના તપના પ્રભાવથી જ આપણું ભારત રાષ્ટ્ર ‘સ્વર્ગાદપિ ગરીયસી’ કહેવાયું અને વિશ્વમાં ‘સોનેકી ચીડિયા’ના યશસ્વી નામથી વિભૂષિત બન્યું. સમાજ અને રાષ્ટ્રના હિત માટે આપણું સર્વસ્વ ત્યાગી દેવું એનું નામ તપ છે.

આપણે પણ તપના સાચા અર્થને સમજીને તેને દૈનિક જીવનમાં ઉતારીશું તો ચોક્કસ પ્રગતિના શિખરે બિરાજમાન થઈ શકીશું.

૫૦. વેદોનો દિવ્ય સંદેશ – અથર્વવેદ ૧૩/૨/૨૯ શ્લોકનો ગુજરાતી ભાવાર્થ અને સંદેશ

વેદોનો દિવ્ય સંદેશ – અથર્વવેદ ૧૩/૨/૨૯ શ્લોકનો ગુજરાતી ભાવાર્થ અને સંદેશ

બણ્મહાઁ અસિ સૂર્ય બડાદિત્ય મહાઁ અસિ । મહાઁસ્તે મહતો મહિમા ત્વમાદિત્ય મહાઁ અસિ II (અથર્વવેદ ૧૩/૨/૨૯)

ભાવાર્થ : હે મનુષ્યો ! તમારો આત્મા સૂર્યની જેમ જ તેજસ્વી, પ્રકાશમાન અને મહાન છે. પોતાની શક્તિને તો ઓળખી જુઓ. તમારો મહિમા કેટલો વિશાળ છે તેને જાણો.

સંદેશ : આત્મા અને પરમાત્માની વચ્ચે ઘણો જ ગાઢ સંબંધ છે. જે આત્મા આપણા શરીરમાં બિરાજમાન છે તે પરબ્રહ્મ પરમપિતા પરમેશ્વરનો જ અંશ છે. તેની સત્તા બધાં જ પ્રાણીઓમાં સમાયેલી છે. આપણે એમ પણ કહી શકીએ કે ભગવાને આપણા આત્માને પોતાના પ્રતિનિધિના રૂપમાં આ શરીરમાં મૂક્યો છે. તે આ શરીરના માધ્યમથી હંમેશાં દેવત્વની તરફ આગળ વધતો રહે છે. એ આપણું સૌથી મોટું કમનસીબ છે કે અજ્ઞાનને કારણે આપણે આપણા આત્માને જ ભૂલી ગયા છીએ અને દોષદુર્ગુણોના કચરા નીચે તેને દબાવી દીધો છે.

જેવી રીતે સૂર્ય સમગ્ર સંસારને તેજ, પ્રકાશ, ગરમી, શક્તિ અને જીવન આપે છે તેવી જ રીતે આપણો આત્મા પણ શક્તિશાળી છે. આત્માને ઇન્દ્ર પણ કહેવામાં આવે છે.

‘અહમિન્દ્રો ન પરાજિગ્યે’ અર્થાત્ હું ઇન્દ્ર છું અને કદી પરાજિત થતો નથી. આત્માની શક્તિ અનંત છે. જેની પાસે આત્મબળ હોય છે તેવો મનુષ્ય કદાપિ હારતો નથી. આત્મબળની શક્તિમાં જ વિજય અને તેના અભાવમાં પરાજય રહેલો છે. મનુષ્ય જ્યારે પોતાના આત્મા અને પરમાત્માના સંબંધને શ્રદ્ધા અને વિશ્વાસપૂર્વક સ્વીકારી લે છે ત્યારે તે પોતે સર્વશક્તિમાન હોવાનો અનુભવ કરે છે અને તે દીન હીન ભાવથી મુક્ત બની જાય છે. ત્યાર પછી તે કદાપિ કોઈ પણ કાર્યમાં પરાજિત થતો નથી. આત્મબળથી મનુષ્ય મૃત્યુ પર પણ વિજય પ્રાપ્ત કરી લે છે.

આત્મબળ એક આંતરિક જ્યોતિ છે. આત્માની શક્તિ રોગ, શોક વગેરે દોષોને બાળી નાંખે છે. પવિત્ર કર્મો કરવાથી આત્માના દોષો દૂર થતા જાય છે અને અંતઃકરણમાં તેની દિવ્ય જ્યોતિ પ્રગટ થઈ જાય છે. આ જ્યોતિ આત્મિક શક્તિ સ્વરૂપે પ્રગટ થાય છે અને એના દ્વારા દોષ દુર્ગુણો નષ્ટ થઈ જાય છે. એના કારણે હૃદયમાં દુર્ગુણોનો પ્રવેશ સદંતર બંધ થઈ જાય છે. આ એક મહાન શક્તિ છે. તે મનુષ્યમાં સ્ફૂર્તિ તથા ઓજસ લાવે છે અને મોટામાં મોટાં કાર્યો કરવાનું સામર્થ્ય પેદા કરે છે. તે વજની જેમ મોટાં મોટાં વિઘ્નોને દૂર કરીને અશક્યને પણ શક્ય બનાવી દે છે.

આત્મબળને ‘અશ્મવર્મ મેડસિ’ કહેવામાં આવે છે. અર્થાત્ આ મારું પથ્થરનું કવચ છે. આ અતૂટ, અક્ષય આંતરિક શક્તિને વેદોએ પથ્થરની ઉપમા આપી છે, કારણ કે એ મોટા મોટા હુમલાઓને રોકી શકે છે. આત્મિક શક્તિ અજેય છે. આ શક્તિ પાપ અને પાપી બંનેનો નાશ કરી નાંખે છે. આત્મબળવાળો મનુષ્ય જીવનમાં ક્યારેય બિચારો અથવા પરાધીન બનીને જીવતો નથી. આવો મનુષ્ય યશસ્વી હોય છે અને સમાજમાં અગ્રણી બને છે.

આપણી ફરજ છે કે આપણે આપણા આત્માની પ્રચંડ શક્તિને ઓળખીએ. સતત આત્મનિરીક્ષણ કરતા રહીને આત્માની ઉપર ચડેલા દોષદુર્ગુણોને દૂર કરતા રહીએ, જેથી આપણું જીવન આત્મપ્રકાશથી ઝળહળી ઊઠે અને તેજસ્વી તથા વર્ચસ્વી બની શકે. આત્માની આ શક્તિ સંસારનાં અશક્ય કાર્યોને પણ શક્ય બનાવી દે છે. પરમાત્માની શક્તિ પછી જો બીજી કોઈ મહાન શક્તિ હોય તો તે આપણા આત્માની જ છે. પોતાની શક્તિને જાણવી એ જ ઈશ્વરની ઉપાસના છે.

આત્મદર્શન દ્વારા જીવનલક્ષ્યની પ્રાપ્તિ થાય છે.

૪૯. વેદોનો દિવ્ય સંદેશ – અથર્વવેદ ૪/૯/૩ શ્લોકનો ગુજરાતી ભાવાર્થ અને સંદેશ

વેદોનો દિવ્ય સંદેશ – અથર્વવેદ ૪/૯/૩ શ્લોકનો ગુજરાતી ભાવાર્થ અને સંદેશ

ઇદં વિદ્વાનાં જ્જન સત્યં વક્ષ્યામિ નામૃતમ । સનેયમશ્ચં ગામહમાત્માનં તવ પુરુષ || (અથર્વવેદ ૪/૯/૩)

ભાવાર્થ : સંસારની વિચિત્રતાને ધ્યાનમાં રાખીને હંમેશાં સત્ય બોલો અને આત્મબળ પ્રાપ્ત કરો.

સંદેશઃ પરમેશ્વરે સંસારને અનેક પ્રકારની વિચિત્રતાઓથી પૂર્ણ રીતે ભરી દીધો છે. પોતાના બુદ્ધિબળ દ્વારા માનવી આ રહસ્યોને પામવા માટેના પ્રયત્નો કરી રહ્યો છે. ‘અસતો મા સદ્ગમય’ અસત્યને છોડીને સત્ય તરફ આગળ વધવા માટેની તે ઇચ્છા કરી રહ્યો છે.

સંસારમાં સત્યની ખૂબ જ પ્રતિષ્ઠા અને મહિમા છે. સત્ય ખૂબ જ ઉત્તમ બળ અને શક્તિ છે. સત્યવાદી બનવાથી વધારે શ્રેયસ્કર બીજું કશું જ નથી. સત્યનો અર્થ છે – જે પદાર્થ જેવો છે તેને તેવો જ જાણવો અને બીજાઓની સામેપ્રગટ કરવો. શાસ્ત્રોએ સત્યને તપ અને ધર્મનું નામ આપ્યું છે. સત્યના અભાવમાં મનુષ્ય મનુષ્ય રહી શકતો નથી. અસત્યવાદીના મુખમંડળ પર તેજ ટક્યું નથી. સત્ય ન બોલનાર પરથી દરેકનો વિશ્વાસ ઊઠી જાય છે અને તેની પ્રતિષ્ઠા નાશ પામે છે. તેના મિત્રો પણ દુશ્મન બની જાય છે. મનુષ્ય હંમેશાં સત્ય બોલવાનું વ્રત લેવું જોઈએ, પરંતુ સાથે સાથે એ બાબતનું પણ ધ્યાન રાખવું જોઈએ કે મનુષ્ય જે સત્ય બોલે તે કોઈને પીડા પહોંચાડે તેવું ન હોય. તે સત્ય બીજાઓના હૃદયને ઘા ન કરે, તે હિતકારી હોય અને સાથે સાથે પ્રિય પણ હોય.

‘સત્યમેવ જયતે નામૃતમ્’ – સત્યનો જય થાય છે, અસત્યનો કદાપિ નહિ. આ આપણા રાષ્ટ્રનું મહાન ધ્યેયવાક્ય છે. આપણા અંતઃકરણના ઊંડાણમાં જઈને આપણે જોવું જોઈએ કે આપણે આ વાક્યનું કેટલે અંશે પાલન કરી રહ્યાં છીએ.

સત્ય બોલવાથી મનુષ્ય સંસારનાં મોટામાં મોટાં પાપકર્મોથી બચી જાય છે અને સન્માર્ગનો સાચો મુસાફર બની જાય છે. સત્યમાં પ્રચંડ શક્તિ છે. સત્યનો મહિમા અપરંપાર છે. સત્ય સૌથી મોટો ધર્મ અને સ્વર્ગ માટેની સીડી છે. સત્ય જ તપસ્યા અને યોગ છે, સત્ય સૌથી શ્રેષ્ઠ યજ્ઞ છે. મહાભારતમાં તો એટલે સુધી કહેવામાં આવ્યું છે કે સત્યથી વધારે મોટો બીજો કોઈ ધર્મ નથી અને અસત્ય જેવું બીજું કોઈ મોટું પાપ નથી. આથી અસત્યને છોડીને સત્યને ધારણ કરો. સત્યવાદી રાજા હરિશ્ચંદ્ર, સ્વામી દયાનંદ સરસ્વતી અને મહાત્મા ગાંધીએ સત્યના શ્રેષ્ઠ પ્રયોગો દ્વારા માનવતાને ગૌરવશાળી બનાવી દીધી છે.

સત્ય સ્વયં અગ્નિ છે. તેને આગ પણ અસર કરી શકતી નથી. “સાંચ કો આંચ નહિ,’ સત્યનો અગ્નિ દોષદુર્ગુણોને ભસ્મીભૂત કરી નાખે છે અને મનુષ્યના અંતઃકરણને શુદ્ધ, નિર્મળ અને પવિત્ર બનાવી દે છે. એટલા માટે જ અગ્નિને પાવકના નામથી ઓળખવામાં આવે છે. અસત્યવાદીના જૂઠા આક્ષેપોની સત્યવાદી ઉ૫૨ કોઈ જ અસર થતી નથી. પોતાનો સ્વાર્થ પૂરો કરવા માટે અથવા તો પછી માત્ર બીજાઓના દોષો શોધવાના આશયથી જૂઠું બોલવામાં આવે છે. આ બંને સ્થિતિમાં મનુષ્ય છેવટે પોતાના પતનનું કારણ બની જાય છે. બીજાઓના દોષ જોનાર અને કડવાં વચન બોલનાર મનુષ્ય સમાજની દૃષ્ટિએ નકામો બની જાય છે. આવા મનુષ્યોનું આચરણ પોતે જ તેમનો વિનાશ કરે છે.

સત્યનું આચરણ કરનાર મનુષ્ય જ સદાચારી હોય છે. તેવો મનુષ્ય હરહંમેશ શ્રેષ્ઠ માર્ગે આગળ વધતો રહે છે અને યશસ્વી, વર્ચસ્વી તથા તેજસ્વી બનતો જાય છે. તેની કીર્તિની ધજા હંમેશાં ફરકતી જ રહે છે. તેની આંખોમાંથી હંમેશાં દિવ્યદૃષ્ટિનાં કિરણો નીકળતાં રહે છે. દુરાચારી મનુષ્ય તેમનો સામનો કરવાનું સાહસ જ કરી શકતો નથી અને સદાચારી તેમની શીતળતાથી ભાવવિભોર બની જાય છે.

તેમની શીતળતાથી ભાવવિભોર બની જાય છે. આત્મબળથી પરિપૂર્ણ માણસ જ સત્યનું આચરણ કરી શકે છે.